فقر اجتماعی

  فقر اجتماعی به عنوان یکی از سه مؤلفه اصلی فقر شهری خود مفهومی چند بعدی است که سهم قابل توجهی در شکل گیری مفهوم نهایی فقر دارد، بنابراین تعیین گستره آن اولین گام در برنامه ریزی و اجرای سیاست های محرومیت زدایی در مناطق شهری به شمار می رود. هدف اصلی این تحقیق شناسایی الگوی فضایی فقر اجتماعی و بررسی مهم ترین عوامل مؤثر بر آن در شهر آمل است. نوشتار حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی به شمار می رود. داده های مورد استفاده از بلوک های آماری سال 1390 مرکز آمار به دست آمده است و برای استخراج و طبقه بندی داده ها از نرم افزارهای GIS، GeoDa، SPSS و Excel استفاده شده است. در این پژوهش از 16 شاخص مرتبط با فقر اجتماعی و روش های تحلیل فضایی همچون تحلیل لکه های داغ، تحلیل عاملی، موران و LISA استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل لکه های داغ نشان داد حاشیه های غربی و قسمت های هم جوار با رودخانه هراز در مناطق شمالی و جنوبی شهر، از جمله مهمترین پهنه های این نوع فقر در شهر آمل می باشند، به طوری که در حدود 13 درصد از مساحت (57/267 هکتار) و 16 درصد از جمعیت شهر (34278 نفر) را در بر گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان می دهد که بر اساس شانزده متغیر اولیه فقط 4 مؤلفه ای که دارای بیشترین همبستگی با یکدیگر بودند تشکیل خوشه داده اند. این چهار مؤلفه که 05/76 درصد از واریانس موجود در داده های اولیه را تبیین می کنند، عبارتند از: فعالیت و مالکیت، بار تکفل، بی سوادی و از کارافتادگی و بیکاری. همچنین یافته های برآمده از آماره LISA نیز با تأیید نتایج قبلی بزرگترین خوشه فقر را در مناطق غربی شهر به ویژه در محلات شماره 3، 4، 5 و 7 نشان می دهد.

سوال اصلی(یا هدف اصلی): ارزیابی میزان فقر اجتماعی در بلوک های مختلف شهر اردبیل و خوشه بندی فقر اجتماعی در این شهر (خیلی فقیر، فقیر، متوسط، مرفه، خیلی مرفه) روش پژوهش: در این پژوهش داده های خام مربوط به بلوک های مختلف شهر اردبیل که در سرشماری سال 95 بدست آمده بود گردآوری شده و سپس شاخص های مربوط به فقر اجتماعی محاسبه گردید. میزان فقر اجتماعی در بلوک های مختلف شهر اردبیل با استفاده از نرم افزار آماری R و به روش تصمیم گیری چند شاخصه پرومته که وزن شاخص ها از روش ANP بدست آمده بود محاسبه شد. در ادامه، با استفاده از نرم افزار Arc GIS و به روش تحلیل لکه های داغ گستره فضایی فقر اجتماعی بر حسب فقر اجتماعی آن ها رسم شد. یافته ها: لکه های داغ بیشتر در اطراف رودخانه بالیقلو چای که از مرکز شهر عبور می کند امتداد داشتند. در مقابل، لکه های سرد بیشتر در حاشیه شهر اردبیل شامل محلات وحدت، بعد از کمر بندی دوم شهر اردبیل شامل محلات حسن آباد تا سید آباد و هم چنین در جنوب شرقی شهر اردبیل محلات مقدس اردبیلی، بهار آباد، پیر مادر و هاشم آباد مشاهده شدند. حد فاصل این دو منطقه یعنی میدان قیام، خاتم النبین، تا محله ملاباشی لکه های معتدل و و مرز عبور فقر اجتماعی را شامل می شوند. بعلاوه، یک لکه داغ در شمال شهر و در محله شیخ کلخوران وجود داشت.

پژوهش حاضر با هدف شناخت میزان تأثر عوامل فقر اجتماعی بر پایداری محیط زیست شهری انجام گرفته است که از نظر ماهیت، نظری-کاربردی و از لحاظ روش مطالعه، توصیفی-تحلیلی می باشد.برای دست یابی به اطلاعات مورد نیاز از تکنیک پرسشنامه در منطقه 8 شهری اهواز استفاده شده است.حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان 384 نفر برآورد شد.سیس برای تجزیه و تحلیل داده ها از محیط نرم افزار SPSS بهره گرفته شده است.نتایج به دست آمد از آزمون های مورد نظر نشان داد که متغیرهای احساس مسؤولیت، اخلاق اجتماعی، افزایش سطح سواد و آگاهی افراد جامعه بر پایداری محیط زیست شهری مؤثر هستند اما با توجه به یافته های این تحقیق نشان داده شده که متغیر هنجارسازی بر پایداری محیط زیست تأثیری ندارد.هم چنین برای سنجش و اولویت بندی شاخص های تأثیرگذار فقر اجتماعی برپایداری زیست محیطی از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس استفاده شده است. نتایج به دست آمده از تکنیک مزبور نشان می دهد که شاخص های احساس مسئولیت، اخلاق اجتماعی و بی سوادی به ترتیب با ضریب اولویت 0.5763 ، 0.5652 و0.5033 تأثیر بیشتری برناپایداری محیط زیست دارند و شاخص های بیکاری، هنجار سازی اجتماعی به ترتیب با ضریب اولویت 0.4957 ، 0.4813 نسبت به بقیه شاخص ها از تأثیر کمتری نسبت به دیگر شاخص ها برخوردار است.

یکی از مهمترین مسائل علم فقه و جامعه، مسئله تزلزل خانواده در بستر فقر از منظر فقه است. در عصر کنونی که ساختار خانواده با توجه به بحران معنا، تغییر و تحول اساسی یافته است تنها فقر اقتصادی برای خانواده یک تهدیدی جدی نیست بلکه فقر دینی، فقر اخلاقی، فقر اجتماعی و فرهنگی بیش از فقر مالی باعث فروپاشی خانواده شده است. هدف از نوشتار حاضر آگاه سازی و ارتقای خانواده در این مسئله است که هر نوع بستر فقر، نقش مؤثری در تزلزل خانواده دارد. پژوهش حاضر نشان می دهد که فقهای امامیه در ارتباط خانواده با فقر و تأثیر آن، بیشتر در باب فقر اقتصادی و اجتماعی تمرکز داشته اند. در بخش فقر روحی و معنوی به فقر اخلاقی و فقر دینی اشاره می شود و ازآنجاکه رویکرد فقهی است، مصادیق سوء معاشرت به نوعی فقر اخلاقی را به همراه دارد و دسته بندی براساس آن انجام شده است. در فقر دینی، عدم کفویت و معنویت مطرح است. فقر اقتصادی و فقر اجتماعی با توجه به آیه: «الرجال قوامین علی النساء» و «قو انفسکم اهلیکم» و قاعده لاضرر چنین فقری که منجر به تزلزل خانواده می شود مذموم شمرده شده است.

امروزه با گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها، فقر شهری یکی از معضلات مهمی است که مبارزه با آن ضروری به نظر می رسد. در قرن بیست و یکم یکی از شاخص های پیشرفت شهری، مسئله ی پایین بودن فقر شهری است (Lemanski and Marx, 2015). به منظور تحلیل و ارزیابی شاخص های فقر شهری در شهر رشت در بلوک های مختلف و خوشه بندی فقر اجتماعی در این شهر (خیلی فقیر، فقیر، متوسط، مرفه، خیلی مرفه)، برای تحلیل فقر اجتماعی و استخراج لکه های داغ گستره فضایی از نرم افزار Arc Gis استفاده شد؛ و استخراج نواحی مختلف شهر از نرم افزار R و به روش تصمیم گیری چند شاخصه پرومته که وزن شاخص ها به روش ANP از داده های خام بلوک های آماری شهر رشت در سرشماری سال ۱۳۹۵ به دست آمده بود، محاسبه شد. یافته های پژوهش نشان دادند که به طور نسبی بخش های مرکزی شهر را بلوک های متوسط در برمی گیرد و در بخش های بیرونی و حاشیه ای مرکز شهر دو ناحیه لکه داغ مشاهده می شود که بلوک های خیلی مرفه و مرفه را در خود جای داده اند. لکه های سرد نیز در حاشیه بیرونی شهر به وضوح قابل مشاهده هست و بلوک های خیلی فقیر و فقیر را در برگرفته اند و شهر به جز لکه های داغ و سرد بیشتر به صورت لکه های ملایم و اکثر بلوک ها در وضعیت متوسط فقر اجتماعی قرارگرفته اند. همچنین بر اساس یافته های تحقیق بیشتر مناطق محروم از نظر فقر اجتماعی در شهر رشت در بخش شمال غربی و شمال شرقی شهر قرارگرفته اند. واژگان کلیدی: روش ANP، روش پرومته، گستره فضایی، تحلیل لکه های داغ، فقر اجتماعی، شهر رشت.