سجده زن بر شوهر

یکی از پرسش های نوظهور در جوامع مسلمان که محصول تماس فرهنگی با جهان غرب است، پرسش از جایگاه زنان در محیط خانواده است. در این میان، وجود برخی از روایات در جوامع روایی فریقین که جایگاهی پست به زنان نسبت به مردان اعطا می کند، چالش های فراوانی را موجب شده است. یکی از این روایات که در جوامع روایی امامیه نیز به چشم می خورد، روایت «لو أمرتُ أحداً أن یَسجدَ لأحدٍ لأمرتُ المرأهَ أن تَسجدَ لِزوجِها» است. این نوشتار، تبارشناسی این روایت را در دستور کار قرار داده و پس از شناسایی مهد اصلی شکل گیری آن، میزان اصالت آن در جوامع روایی امامیه را مورد سنجش قرار داده است. این مطالعه آشکار می نماید که مهد اصلی این روایت، حلقات تحدیث اهل سنت در بوم کوفه بوده است. سپس این روایت با یک انتقال دومرحله ای، ابتدا وارد حلقات تحدیث زیدیه شده و با میانجیگری آن ها به حلقه تحدیث امامیه انتقال یافته است.

در دهه های اخیر، تبیین کیفیت رابطه شوهران و همسران در محیط خانواده، از اهمیتی ویژه برخوردار شده است. در این میان، وجود برخی روایات در جوامع روایی فریقین که به زنان نسبت به شوهران جایگاهی پست اعطا می کند، چالش های فراوانی را موجب شده است. یکی از این روایات، روایت «لو أمرتُ أحداً أن یَسجدَ لأحدٍ لأمرتُ المرأهَ أن تَسجدَ لِزوجِها» است. این نوشتار، با لایه بندی روایت مذکور به سه سطح: زبانی، ادبی و فرهنگی، به نقد متنی آن اقدام نموده است. تقابل میان واژه های «زوج» و «امرأه» در این روایت که با زبان عربیِ عصر پیامبر(ص) همخوانی ندارد، حکایتگر ضعف در لایه زبانی آن است. نسخه های متفاوت این حدیث در جوامع روایی فریقین نیز که بیانگر تعارض های فراوان میان آنهاست، گویای ضعف در لایه ادبی آن دارد. همچنین، بررسی گفتمان های رقیبِ اسلامی و جاهلی درباره رابطه زن و شوهر و مقایسه آنها با این روایت، نشانه تأثیرپذیری این حدیث از فرهنگ جاهلی است.