آزادوار

شاهراه خراسان، مهم ترین راه مواصلاتی ایران، از سده دوم تا حمله مغول، بوده است که خراسان، ماوراءالنهر و ترکستان را به غرب ایران و بین النهرین متصل می کرد. این شاهراه شاخه های فرعی متعدد داشت که یکی از آنها (حد فاصل نیشابور  بسطام) از ولایت جوین می گذشت. این مسیر، در مقایسه با مسیر موازی آن (نیشابور  سبزوار  بسطام) بیشتر مورد اقبال کاروان ها بود. پژوهش حاضر، به شیوه توصیفی  تحلیلی، به بررسی تأثیرات اقتصادی  اجتماعی این شاهراه بر ولایت جوین، از سده سوم تا هفتم هجری، پرداخته است. یافته های این پژوهش حاکی است که روستاهای متعدد ولایت جوین و فراوانی آذوقه و علوفه این ولایت، سبب اصلی استقبال کاروان ها از این مسیر بوده است. از سوی دیگر، جای داشتن ولایت جوین بر گذر این شاهراه، تأثیرات خود را بر آنجا گذاشت. توقف کوتاه یا طولانی مدت علما و بزرگان مسافر از این مسیر در ولایت و تسهیل ارتباط اهالی آنجا با شهرهای بزرگ نیشابور و ری، از جمله ره آوردهای اجتماعی این شاهراه بود. از سوی دیگر، این راه، با فراهم کردن زمینه فروش و صادرات محصولات محلی ولایت شرایط رونق آنجا را فراهم می کرد.

با توجه به کثرت کاربردِ «آزاد» در معنی رهایی و عدم تعلق، محققان در گزارش یا تصحیح متون پیشین، وقتی به تعبیر «آزاد» یا گونه های دیگر آن نظیر «آزاده» و «آزادی» به صورت مطلق یا در ترکیباتی چون «سرو آزاد»، «سوسن آزاد» و «آزادمرد» برخورده اند، از معنی اصلی واژه غفلت کرده اند. بررسی کتابخانه ای کاربرد تعابیر آزاد، آزاده، آزادی و آزادگان در متون کهن نشان می دهد این واژه ها، غیر از معنی رهایی و عدم تعلق، به معانی دیگر نظیر بی عیب، یک رنگ، سفید، سالم و بی نقص نیز به کار رفته است؛ بنابراین، وصف آزاده و آزادگی برای ستایش مردم و نامورشدن ایرانیان به آزادگان، مبتنی بر همین مفاهیم بوده است. وصف آزادگی برای ستایش خوبی، چندان کاربرد داشت که آزادی کردن به جای ستودن و شکرکردن نیز به کار می رفت.