سطوح تأمل

برنامه کارورزی از نظر مبانی و منابع علمی و نظری سه رویکرد شناخته شده دارد: رویکرد استاد- شاگردی، علم کاربردی و تأملی یا فکورانه. این مطالعه در پی آن بوده که نشان دهد برنامه کارورزی نظام تربیت معلم صدساله ایران از نظر رویکرد، چه تحولاتی داشته است؟ در هر دوره چه رویکردی غالب بوده و آیا در دوره فعلی، که رویکرد این برنامه به طور مشخص تأملی بیان شده است، بر اساس منابع علمی و نظری مربوط به تأمل، ویژگیهای کارورزی تأملی را دارد؟ کاستیهای احتمالی برنامه در این زمینه چیست و چشم انداز آینده این برنامه چگونه باید باشد؟ در این مطالعه ابتدا با روش اسنادی برنامه کارورزی در دوره های مختلف تاریخی بررسی و سپس برنامه هر دوره، با توجه به ویژگیهای رویکردهای مذکور با روش تحلیلی - استنباطی مورد تحلیل قرار گرفته که به طور خلاصه نتایج ذیل حاصل شده است: 1. برنامه کارورزی در ایران، سالهای بسیار، از تاسیس دارالمعلمین و دارالمعلمات در سال 1297 تا دهه هفتاد، رویکرد استاد- شاگردی داشته است. 2. اولین نشانه های اتخاذ رویکرد تکنیکی برای برنامه کارورزی، در دهه هفتاد دیده می شود که بنا به شواهدی که در این مطالعه ذکر شده است می توان اذعان کرد که حتی در آن دوره نیز این برنامه نسخه کاملی از این رویکرد نبوده است. 3. اتخاذ رویکرد تأملی، برای کارورزی، در سال 1392 پس از تاسیس دانشگاه فرهنگیان، نقطه عطفی تاریخی برای کارورزی ایران است، اما تحلیل برنامه این دوره از منظر منابع علمی مربوط به تأمل نشان می دهد که برنامه قصد شده فعلی نیز دارای کاستیهایی است.

پژوهش حاضر با هدف مرور و ترکیب نظام مند پژوهش های اجرا شده در زمینه ارتقای تأمل بر تدریس با تمرکز بر روش ها و ابزار تکنولوژی تسهیل گر بحث تاملی، انجام شد. روش پژوهش مرور نظام مند بود و این مرور تحقیقات علمی پژوهشی در بازه زمانی ده سال گذشته(۲۰۱8-۲۰۰۸) را در برگرفت. با جستجو در پایگاه های مختلف و اعمال معیارهای دربرگیری، در نهایت ۲۶ مقاله واجد شرایط برای تحلیل شناسایی شدند و نتایج پژوهش در دو دسته کلی روش ها و ابزار تکنولوژی تسهیل گر سازمان دهی شدند. در دسته روش ها، دو نوع روش برای شناسایی موقعیت نامنسجم شامل ارائه و کمک به شناخت موقعیت نامنسجم شناسایی شد. روش های شناسایی شده برای تعمیق بحث تأملی شامل روش های پرسیدن سؤال هایی برای هدایت تأمل، زیرسوال بردن ایده ها، فراهم آوردن نظرات متخصصان و ذی نفعان، برجسته سازی تعارض ها، ارائه محرک های پرسش گری و پرسیدن سؤال هایی برای ارزشیابی تأمل بودند. برای شناخت تغییر هم دو دسته روش های گذشته نگر و آینده نگر شناسایی شد. برای ابزار تکنولوژی تسهیل گر پشتیبانی از ارتقای تأمل، چهار نوع ابزار شامل: 1- ابزار مربوط به مدیریت و مستندسازی داده ها، 2- ابزار ارائه و آماده سازی محتوای تأمل، 3- ابزار بازنمایی تأمل و مفاهیم مربوط به تأمل، و 4- ابزار اجتماعی تسهیل گر بحث های تأمل شناسایی شدند. یافته های پژوهش حاضر می تواند به اساتید دانشگاه به خصوص دانشگاه تربیت معلم کمک نماید تا با به کارگیری این روش ها، ارتقای تأمل دانشجویان را تسهیل نمایند