فمنیسم پسااستعمار

ادوارد مورگان فورستر رمان نویس سرشناس بریتانیایی، در اوایل قرن بیستم با نوشتن رمان «گذری به هند» به شهرت جهانی رسید. او اولین رمان نویس برجسته ای است که از استعمار انگلیس در هند انتقاد کرد و همین موضع ضداستعماری فورستر موجب شد تا «گذری به هند» از دیدگاه نقد پسااستعماری قابل تحلیل باشد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی جایگاه فورستر در گفتمان پسااستعماری می پردازد و سپس به این سؤال پاسخ می دهد که رویکرد زنانِ رمان «گذری به هند» نسبت به تجربه استعمار چگونه است. زنان در این رمان به سه گروه تقسیم می شوند؛ گروه اول، «زنان انگلیسی متأهلی» هستند که سرکوب استعماری را به شکلی منفعلانه پذیرفته اند و در برخورد با بومیان، خط مشی استعمارگران را دنبال می کنند. گروه دوم، «زنان مجرد انگلیسی» هستند که در مقابل سرکوب استعماری مقاومت می کنند و در پی رهایی بومیان از سرکوب استعماری هستند. این گروه نتوانسته است در موضع فمنیسم استعماری خود، خواسته های طیف متنوع زنان رمان را نمایندگی کند و در نتیجه با بازنمایی دلخواه خود به سرکوب زنان بومی کمک می کند. گروه سوم را «زنان هندی» تشکیل می دهند؛ آن ها از سرکوبی سه لایه رنج می برند.

مقاله حاضر به بررسی چگونگی ایدئولوژی بصری در گسترش تفکر نئوامپریالیسمی می پردازد. نویسنده با استفاده از رویکرد نشانه-شناسی اجتماعی تصویر و فمنیسم پسااستعمار و با بهره گیری از نظریات منتقدانی نظیرکرس، لیوون و ویتلاک در پی پاسخ به این پرسش بنیادی است که چگونه تصاویر، به ویژه طرح جلد کتاب ها، به ابزاری در جهت پیش برد اهداف کلان روایت نئولیبرالیسم انسان گرا در دو دهه اخیر تبدیل شده اند؟ بدین منظور دو طرح جلد از چاپ های متفاوت کتاب پرفروش پرنسس (1992)، نوشته جین سسون، بررسی می شود تا به چگونگی استفاده از تصاویر زنان شرقی در راستای بازتاب گفتمان های سیاسی متفاوت پرداخته شود. چنین استدلال می شود که با تغییر گفتمان سیاسی حاکم برغرب پس از واقعه یازده سپتامبر (11/9) طرح جلد چنین کتاب هایی نیز تغییر کردند تا با گفتمان نئوامپریالیسمی و اسلام هراسی حاکم بر غرب هم گام شوند. طرح جلدهای جدید، علاوه بر پررنگ کردن تقابل «زن غربی/زن شرقی» و به تبع تداعی ساختار سلسله مراتبی «غرب/شرق»، «ما/آنها» و «خود/دیگری» (همانند طرح های پیشین)، می کوشند استراتژی نظامی تجاوزکارانه اخیر غرب را در اذهان جهانی به یک «مداخله خیرخواهانه» و آزادی طلبانه فمنیسمی تقلیل دهند.