طریقه کبرویّه فردوسیه

شرف الدین مَنیَری (661؟‑782 ق) مشهورترین شیخِ طریقه کبرویّه فردوسیه در هند است. مکتوبات صدی مهم ترین اثر فارسی اوست که یکی از مریدان خاصش به نام زین بدر عربی آن را تدوین کرد. در این نوشتار پس از معرفی این اثر، نمونه هایی از اختلافات مهم و تأمل برانگیز چاپ های سنگی با نسخه های کهن مکتوبات صدی بیان می شود تا خوانندگان ضرورت تصحیح انتقادی این اثر را دریابند. سبب تصحیح مکتوبات صدی افزون بر قدمت و اهمیت آن، بسیاریِ دست نویس های این اثر است که تصرفات و لغزش های کاتبان را نیز به همراه داشته است و در این مقاله به برخی از آنها اشاره می شود؛ همچنین هریک از چاپ های سنگی با یکدیگر و نیز با نسخه های کهن کتاب، اختلافات مهم و تأمل برانگیزی در ضبط واژه ها و عبارت ها دارد و به همین سبب برای دستیابی به متنی منقّح و نزدیک به آنچه شیخ مَنیَری نوشته، تصحیح این اثر بایسته و ضروری است.

یکی از میراث کمتر شناخته شده از طریقه کبرویه فردوسیه، اثری است که در سال 1321 ق. به شیوه چاپ سنگی در آگره منتشر شده و شامل سه رساله کوتاه به نام های راحت القلوب و وفات نامه و وصیّت نامه است. دو رساله نخست به طور مستقیم به شرف الدّین منیری (661؟‑782 ق.) پیوند می یابد؛ چراکه راحت القلوب یکی از ملفوظات به جا مانده از شرف الدّین است که اندیشه های او و نیز طریقه کبرویه فردوسیه و تعلیمات مشایخ آن را در آینه این اثر می توان بازیافت. وفات نامه نیز گزارش آخرین روز حیات شیخ منیری است که یکی از مریدان خاصّ شیخ با نام زین بدر عربی (م: پس از 782 ق.) نوشته و از چند جنبه، در شمار ارزنده ترین متون صوفیانه فارسی در شبه قارّه است. رساله سوم نیز به طور غیر مستقیم با شرف الدّین مرتبط است؛ زیرا وصیّت نامه نجیب الدّین فردوسی (م: 732 ق.) است که پیر و مراد شیخ منیری بوده و به سبب بررسی علمی آرا و افکار شرف الدّین و مشخّص کردن آبشخورهای فکری و تأثّرات وی، از اهمّیت بسیاری برخوردار است. این مقاله بر آن است تا با روش کتابخانه ای، ضمن معرّفی کامل این چاپ سنگی و سه رساله منتشر شده در آن، اهمیّت هریک از آن ها را در شناخت بیشتر و بهتر شرف الدّین و طریقه کبرویه فردوسیه نشان دهد.

یکی از مواریث کمترشناخته شده از طریقه کبرویه فردوسیه، تذکره ای صوفیانه از شاه شعیب فردوسی (د. پس از 844ق) به نام مناقب الاصفیاء (پایان تألیف: پس از 844ق) است که در سال 1313ق به شیوه چاپ سنگی در کلکته منتشر شده است. مناقب الاصفیاء از وجوه مختلف دارای اهمیت است و اندیشه های شرف الدّین مَنْیَری (د. 782ق)، معروف ترین شیخ طریقه کبرویه فردوسیه، و نیز مرام نامه این طریقه و تعلیمات مشایخ فردوسی را در این اثر می توان بازیافت. نگارندگان در مقاله حاضر، سال درگذشت شیخ شعیب و نیز سال های تألیف و پایان نگارش مناقب الاصفیاء را بررسی کرده اند و به نتایج روشنی دست یافته اند. همچنین، ضمن معرّفی کامل مناقب الاصفیاء ، اهمیت آن را در شناخت بیشتر و بهتر طریقه کبرویه فردوسیه و شرف الدّین منیری نشان داده اند.