مناقب اهل بیت

دیوان مع النبی و آله اثر سیدمحمدجمال هاشمی گلپایگانی از حیث محتوا و اختصاص بر مدائح، مراثی و مناقب اهل بیت علیهم السلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است. ایشان به دلیل سرودن قصیده بنت الخلود در نعت حضرت زهرا سلام الله علیها بین شعرای عرب، شهرتی عظیم دارد و اغلب اشعار وی که در این دیوان مندرج است، مورد استفاده مداحان در موالید و مأتم ائمه اطهار علیهم السلام است. نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد قدمی در راستای آشنایی بیشتر مخاطبان با دیوان مذکور و شاعر آن بردارد. وی در راستای این هدف، نخست، مختصری از زندگی نامه هاشمی گلپایگانی، مؤلفات و دست نوشته های ادبی ایشان ارائه و در ادامه، به معرفی دیوان وی و نیز ذکر چند قصیده از آن، اقدام کرده است. بدین شیوه، به ابعاد ادبی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شخصیت شاعر پرداخته است.

ابن شهرآشوب (متوفای 588) در مقدمه کتاب مناقب خویش با اشاره به چهل روایت و خبر در باب مناقب اهل بیت معتقد است اهل سنت در این روایات دست برده و خبر یا حدیث را به گونه ای تنظیم کرده اند که حقوق اهل بیت پایمال شود. او با برشماری ده محور، از اجماع اهل سنت برای خاموش کردن نور الهی پرده برداشته است. این مقاله بر آن است تا با بررسی و نقادی نظرات ابن شهرآشوب، نشان دهد که موارد یاد شده، خط فکری حاکم بر آراء اهل سنت نیست. پاره ای از مواردی که ابن شهرآشوب به عنوان کاستی اهل سنت یاد کرده در میان محدثان شیعه نیز رواج داشته است. برای سنجش رَوایی نقادی های ابن شهرآشوب، احادیث مورد نظر وی به صورت مقایسه ای در کتب شش گانه اهل سنت و شش کتاب حدیثی شیعه (کتب اربعه، محاسن برقی و بصائر الدرجات) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در بررسی پیشینه ها و سیر تطور مناقب نگاری در ایران، دوره قاجاریه به دلایل متعدد از اهمیت ویژه ای برخوردار است . منقبت نگاری در این دوره از نظر تحول مضامین ، پایگاه اجتماعی و سیاسی منقبت نگاران و کارکردهای آن دارای ویژگی های است که آن را از سایر ادوار تاریخ ایران متمایز می گرداند . رویکرد شاهان و شاهزادگان قاجاری به منقبت نگاری از جنبه های گوناگون به ویژه از منظر ادبیات آیینی ، مطالعات تاریخی و انسان شناسی دینی در خور توجه است.با توجه به اهمیت این مبحث ، مقاله پیش رو می کوشد ضمن تحلیل محتوا و روش مناقب نگاری شاهان و شاهزادگان قاجار، جایگاه این آثار را در ادبیات آیینی بررسی نماید . این پژوهش در چارچوب مطالعات میان رشته ای تاریخ و ادبیات آیینی تحت راهبرد کیفی باروش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است . دستاوردهای حاصل از این پژوهش نشانگر تاثیر شئون پادشاهی، پایگاه سیاسی در کاربرد مفاهیم ، استعاره ها و تفوق ارادت ورزی نسبت به انگیزه مشروعیت طلبی بویژه در اشعار ناصرالدین شاه است .