طراحی حروف

 خط کوفی نخستین نوشتار اسلامی است که دارای ظرافت و استحکام است. قدیمی ترین نسخه قرآن به خط کوفی کهن، به امام علی(ع) منسوب است. خواندن این خط که بسیار پیچیده می نمود، موجب پیدایش قلم های ششگانه (اقلام سته) شد. درنهایت حروف با رابطه های گرافیکی، تصویر نوشتاری یک زبان را نشان دادند و قلم ها خلق شدند؛ که یکی از عوامل موثر در گرافیک می باشند. از قلم های مطرح در حوزه گرافیک، فونت «مولا» است و از این رو به این نام است که طراحی آن بر اساس قرآن های کوفی کهن منسوب به امام علی(ع) است. فونت(قلم) مولا در نگاه کلی شبیه به خط کوفی کهن است، اما بر اثر دقت تفاوت های واضحی در شکل حروف و ترکیبات آن می توان یافت که بر اثر استانداردسازی حروف در این قلم شکل گرفته است. شناخت ساختار فونت مولا و مقایسه آن با کوفی کهن موردنظر و آسیب شناسی حروف و بررسی تفاوت ها و شباهت های این قلم با خط کوفی کهن و همچنین اصلاح این قلم جهت کاربرد صحیح در گرافیک، هدف اصلی مقاله پیش روست و برای مقایسه هرچه بهتر، حروف آن ها در قالب جدول هایی قرار داده شد و همچنین محورهایی جهت نمایش نظام هندسی حروف طراحی شد. پرسش های پژوهش به ترتیب زیر است: 1. اصول و قواعد فونت «مولا» کدامند؟ 2. تفاوت ها و شباهت های فونت مولا با خط کوفی کهن مذکور چیست؟ روش تحقیق براساس توصیفی- تحلیلی و مبنای گردآوری کتابخانه ای و مشاهدات میدانی است و در دستاورد حاصل از این پژوهش شاهد تفاوت در طراحی حروف مفرد در فونت مولا نسبت به خط مذکور، عدم رعایت کرسی حروف در ترکیبات این قلم، و ضخامت متغییر در اتصالات بین حروف بودیم. 

فلزکاری در دوره سلجوقی با حفظ ابهت و ظرافتهای خاص دوره ساسانی، جنبههای هنر اسلامی را نیز در بردارد. حمایت و تشویق پادشاهان سلاجقه در تعالی این هنر مؤثر واقع شد. در گنجینه اسلامی موزه ملی تعداد زیادی از این آثار فلزی موجود است که شامل تعدادی شمعدان، بخوردان، هاون، صندوقچه و جعبه، مرکبدان، کوزه، آینه، دیگچه میباشد. تقریباً بر روی همه اشیاء فلزی نقوش گیاهی، حیوانی، انسانی و کتیبه ترسیم شده است. این کتیبهها گاهی مرکب از مفاهیم مهجور آرمانی است، اغلب اطلاعات ارزشمندی را درباره حامیان، سازندگان و تاریخ آن ها ارائه میدهد و کمتر اتفاق میافتد که جای تولید و کارگاه آن ها ذکرشده باشد. نگارندگان در پژوهش پیش رو کوشیدند تا به شناخت شیوه ها و سبک های طراحی حروف کتیبه ها بر روی ظروف فلزکاری سلجوقی و با تأکید بر چهار نمونهی فلزی گنجینه اسلامی موزه ملی را تشریح کنند. بنابراین مقاله حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است که چه رابطه ای میان ساختار خطوط کتیبه های ظروف فلزی در دوره سلجوقی با حجم ظروف و تزئینات پیرامونی وجود دارد؟ تمام کتیبههای این ظروف با خطوط کوفی، نسخ و ثلث و با انواع تزئینی مختلف ترسیم شده اند. پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به شیوه اسنادی و میدانی انجام گرفته است. نتیجه نشان می دهد که این کتیبه ها متأثر از حجم کلی ظروف و ساختار نقوش پیرامون طراحی شده اند.

هنر خوشنویسی در طول تاریخ وابستگی چشمگیری به فرهنگ یک ملت داشته است. خوشنوی سی یک هنر ملی محس وب می شود. خط بنّایی نوعی خط کوفی زاویه دار به شمار می رود که بر اساس خانه های شطرنجی طراحی شده و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، مستطیل، خطوط موازی ایجاد می گردد. این نوع خط در بناها و مساجد به خصوص دوره تیموری از جمله مسجد گوهرشاد دیده می شود. پژوهش های زیادی در رابطه با خط بنّایی صورت گرفته، اما هیچ یک به طور خاص به پایه کار (گرید که آن را مسطر یا مسطره نیز می گویند) در کتیبه های مسجد گوهرشاد نپرداخته اند. این پژوهش با هدف مطالعه و بررسی دو کتیبه بنّایی مسجد گوهرشاد و پایه کار موجود در آن، به طراحی حروف فارسی پرداخته است. روش تحقیق به صورت توصیفی _ تحلیلی و شیوه گردآوری آن به صورت (کتابخانه ای- میدانی) و تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کیفی و بر اساس منطق و استدلال بوده است. در این پژوهش دو پرسش مطرح است: 1- ویژگی های اصلی خط بنّایی چیست؟ 2- عامل مؤثر خط بنّایی مسجد گوهرشاد در طراحی حروف چیست؟ بر اساس تحقیقات انجام شده که بر کتیبه های بنّایی مسجد گوهرشاد و با توجه به ویژگی های آن صورت گرفت نتیجه حاکی از آن است که، خط بنّایی از قابلیت هندسی و ساختار گرافیکی زیادی برخوردار است. زیرا همواره برروی یک پایه کار ترسیم می شود. قرار گرفتن بر روی پایه کار این امکان را ایجاد می کند که خط بنّایی دارای اندازه محاسبه شده باشد. خط بنّایی به دلیل دارا بودن ویژگی هایی از جمله قانونمند بودن، رعایت تناسبات و تعیین عواملی مانند: ارتفاع حروف، فاصله حروف از یکدیگر، در خلق آثار گرافیکی، از جمله طراحی حروف و نشانه نوشته و... نقش عمده ای دارد.

طراحی حروف، در سیر تاریخی خود، همگام با قابلیت های فناوری، اقدام به بهینهسازی خوشنویسی سنتی کرده است. عصر حاضر، عصر تکامل فناوری رسانههای دیجیتال است. در آغاز رونق رسانه های دیجیتال، طراحان وب برای نمایش متون مورد نظر خود در عموم وب سایت های فارسی زبان، از فونت «تاهوما» به عنوان فونت استاندارد استفاده میکردند. با ظهور وبفونتها، امکان استفاده از فونتهای گوناگون برای چیدمان صفحات وب به وجود آمد. با این حال، همچنان فونت تاهوما بیشترین کاربرد را در میان فارسیزبانان دارد. به نظر می رسد این فونت فاصله زیادی با اصول نوشتاری خط فارسی داشته و تنها به دلیل هماهنگی فراوان با ساختار فضای وب، مورد استفاده قرار گرفته باشد. در همین راستا، این مقاله با هدف بررسی میزان هماهنگی فونت تاهوما با ساختار فرمی حروف فارسی، به بررسی تشابهات و تفاوت ها، بر مبنای مطالعه تطبیقی ساختار این فونت و چهار اصل مهم در خط نسخ فارسی که شامل: اصول، نسبت، ترکیب و کرسی هستند، می پردازد. نتایج نشان می دهد، بسیاری از تغییرات اعمال شده بر روی فونت تاهوما، ارتباطی با حفظ خوانایی حروف در فضای پیکسلی نداشته و تنها محصول شناخت ناکافی طراحِ آن از خط فارسی است. همچنین دلیل استفاده فراوان کاربران از این فونت را می توان حمایت اغلب مرورگر ها و نیز میزان هماهنگی این فونت با صفحات نمایش دانست.

طراحی حروف در ایران و دیگر کشور های جهان یکی از شاخه های مهم در عرصه ارتباط تصویری می باشد. در واقع شکل گیری فرم بصری در قالب انتقال پیام در این عرصه قابل توجه می باشد. امروزه در طراحی حروف و طراحی لوگو تصویری نیز فرم پذیری درستی از جانب طراحان مشاهده نمی شود که ریشه در آموخته های دانشجویان در دانشگاه ها و یا مراکز آموزشی دارد. شناخت بصری ویژگی های خط کوفی بنایی می تواند به طراحی حروف اصولی، کمک بسزایی کند اما به علت عدم مطالعه و شناخت مدرسین محترم امروزه این شیوه نگارشی یه شکل ناصحیحی در جامعه در حال آموزش می باشد. در مقاله پیش رو نقد و آسیب شناسی چنین نگرشی مورد بررسی قرار گرفته است تا به کمک این وضعیت برآید. در این پژوهش سعی شده، به شیوه توصیفی-تحلیلی به بررسی خط کوفی و انواع آن به ویژه خط کوفی بنایی که محوراصلی این تحقیق می باشد به لحاظ ساختاری، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان داد که آموزش صحیح خط کوفی بنایی به علت تناسبات هندسی آن در دنیای امروز می تواند به کمک طراحی حروف در حوزه گرافیک رفته و با توجه به تنوع کاربرد های خط بنایی و ظرفیت پذیری فرمالیستی آن به حفظ اصول اولیه در طراحی آثار گرافیکی کمک کند. هر طراح باید توجه داشته باشد که شناخت ویژگی های بصری حروف فارسی و درک توانمندی آن در هنر خوشنویسی و استفاده از آن به عنوان اصول اولیه بر هر طراح گرافیک از واجبات است.

کودک با ورود به مدرسه برای آموختن حروف فارسی و خواندن و نوشتن آن، ملزم به خواندن و نوشتن با شکل حروفی قاعدهمند میشود. تنوع و عدم تناسب این شکلهای حروف با درک و توانایی کودک در هر دورهی آموزشی میتواند سبب دلزدگی و دشواری در یادگیری شود. پر اهمیت است بدانیم شکل حروف استفاده شده در کتاب فارسی و نگارش اول تا پنجم ابتدایی با توجه به رشد کودک چگونه تغییر یافته است. تعداد، تنوع و چگونگی تغییرات شکل حروف استفاده شده در کتاب فارسی و نگارش اول تا پنجم در هر دورهی آموزشی براساس رشد توانایی و درک کودک سوال اصلی این پژوهش است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای است. کشف خواص بصریِ شکل حروفِ متناسب با گروه سنی ابتدایی، هدف اصلی این پژوهش است. نتایج پژوهش نشان داده که هفت نوع شکل حروف در دوره ابتدایی، مورد استفاده قرار گرفته و نیز در هر دوره سه تا هفت شکل حروف متفاوت وجود دارد. یکی از آن شکلهای حروف، "خط تحریر" ، از ابتدا تا انتهای این دوره مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین استفاده از خط تحریری در دورههای اول و دوم ابتدایی حضور پررنگ و در دورهی سوم و چهارم ابتدایی کمتر است. با توجه به روند رشدی جسمی و ذهنی کودک در این مقطع سنی،  بهتر است در هر دوره فقط از یک شکل حروف استفاده شود و همچنین شکل ظاهری حروف از ساده به پیچیده در طول دورهی ابتدایی تغییر کند. نیز آموزش خط تحریر به دوران بعد از ابتدایی انتقال یابد.