علوم فرهنگی

این مقاله در وهله اول به کند و کاو در عنوان «علوم انسانی» و دیدگاه های رقیب اش می پردازد: «علوم فرهنگی»، «علوم اخلاقی» و سرانجام «علوم اجتماعی». و در ضمن می کوشد بر پیش زمینه های فلسفی آن عناوین نیز نظری بیافکند. با دو عنوان «علوم انسانی»  که برگزیده و رواج یافته ویلهلم دیلتای است، و «علوم فرهنگی» که پیش نهاده نوکانتیان و نیز ماکس وبر بود، گوشه ای از نزاع بر سر این دسته از علوم در نیمه دوم قرن نوزدهم آشکار می شود. در طرف دیگر این منازعه هم جان استوارت میل ایستاده با پیشنهادش «علوم اخلاقی». او درحقیقت وامدار ارسطو است و از طبقه بندی علوم، اخلاق و منطق اش بهره می برد. اشاره به عنوان علوم اجتماعی بیشتر برای هشدار بر این خطای رایج است که آن را ناسنجیده بر تمام علوم انسانی اطلاق می کنند. پس دفع بعضی سوء تفاهم ها کار ضمنی دیگر مقاله پیش رو است، که پیش از هر چیز از خود عنوان علوم انسانی و بعد از فروکاستن علوم انسانی به جامعه شناسی جدید، پیش آمده است.

بحث متدولوژی و استراتژی های پژوهش در علوم اجتماعی از اهمیت و ارزشی ویژه ای برخوردار است، اما از آنجا که در ادبیات علمی گذشته گان توجه اندکی به منطق و روش برای خلق معرفت می شد، پرداختن پیشینیان نظیر فارابی و ابن خلدون به مقوله متدولوژی و تکنیک های پژوهشی و استانداردهای علمی به سبک و سیاق امروزی آنهم به صورت آگاهانه، فعالیت ارزشمندتری به حساب می آید. به خصوص تأمل و دقت های ژرفی که فارابی نسبت به بحث متدولوژی از خود نشان داده است به گونه ای که می توان او را پیش گام در طرح مباحث روش شناسی دانست. این نوشتار در پی آن است تا با تعمق در آثار فارابی، یعنی "احصاء العلوم"، "علم مدنی" و" آراءاهل مدینه فاضله" و برخی دیگر آثار او که به بحث متدولوژی پرداخته، قواعد و اصول روش شناختی که مؤلف از آن بهره برده است را استخراج، طبقه بندی و تشریح نماید و تلاش دارد تا شیوه هایی که فارابی در مقام گرد آوری و تحلیل داده ها و نقد ارزیابی آرای دیگران به کار گرفته است توضیح دهد. قبل از آن، به مفروضاتی در مورد ماهیت واقعیت اجتماعی که از آن به مفروضات "هستی شناختی" یاد می شود و نیز مجموعه ی مرتبطی از مفروضات در مورد شیوه ای که معرفت نسبت به این واقعیت را می توان بدست آورد یعنی مفروضات "معرفت شناختی" و نیز مفروضات "انسان شناختی" که نقش مقدمی در بحث روش ها دارد، به اجمال پرداخته است.