گفتگوی بین ادیان

الإختلاف والإتفاق والتحاور والجدل والدعایه والحقیقه وغیرها من المفاهیم لیست ظواهر ومفاهیم عابره بل هی نتاجات لصراع امم وقوى دینیه وسیاسیه مؤثره فی بناء مجتمعات وإقامه علاقات بعضها تحمل مصالح لفئه ما واخرى ناشئه من معاناه امه لواقع تعیشه ولظروف قاهره تمر بها ومن هنا بین الحین والآخر تظهر الحرکات حامله الفکر والسلاح فی آن واحد داعیه لنشر ما تحمله مبادئ وقیم وقد سجل التاریخ على طوله جانب من هذه الظواهر وظهرت حرکات مناهضه لواقعها داعیه إلى أن تتحرر مما تمر به هذا من جهه، ومن جهه اخرى ترى ان التاریخ یصور لنا طروحات فلسفیه واخرى متطرفه تحمل إنحرافا فکری خطر وثالثه تحمل أفکارا ثقافیه إباحیه بحجه کونها ترف فنی تحمل تلاقح فکری بین حضارات وتنوع وأدیان مختلفه على مستوى الإنصهار الإجتماعی والدعوه على التوحید والتحرر من العبودیه والتخلص من الظلم وتطور الأمر فی عالمنا الیومی لنرى من هذا التلاقح والتحاور الفکری ظهر واسعا بتقنیاته الإتصالیه المتنوعه وهی تنقل لنا قسما من العلاقات بین الأمم تحمل أفکارا مختلفه ومتنوعه وبالأخص ما ظهر فی صراع الحضارات بین قطبی المسیحیه والإسلامیه مما نشأ من هذه العلاقات التأثر والتأثیر والقبول والتقبل والریادیه والتخلید والبحث عن الهویه (الذات) والنصره لها والدعوه الیها. ولذا سیحاول الباحث من خلال عنوانه ان یبین طبیعه الحوار ومواضیعه التی صدرت على الفضاء الإلکترونی من خلال مفردات الجدل والبرهان والإستدلال والحوار مع هذه الأدیان وما تحمله من حضارات  مبینا فی ذلک المتناقضات والمتقاطعات والتنظیرات فی ظل هذا الحوار. وتبنى الباحث بیان دور الفضاء الإلکترونی من خلال تمهید مبحثین تناول فی التمهید التعریف فی الفضاء الإلکترونی ومصادیقه اولا وبیان معنى الحوار کمفهوم وعلاقته مع مفاهیم اخرى مقاربه له وأما فی المبحث الأول فقد ذکر الباحث جذور ومنابع الحوار فی القرآن الکریم ومصادیقه فی المدونه النصیه التی جاء بها القرآن الکریم بمطلبین. والمبحث الثانی ذکر دور الفضاء الإلکترونی فی التقریب بین الأدیان وتثبیت ارکان الحوار ومن ثم خاتمه ذکر فیها جمله من النتائج أهمها ان الحوار أصلا ثابتا فی الحضاره الإسلامیه وهو من مبادى اسس القرآن الکریم واسس الشرع الحنیف ولقد سار على هذا النهج اوصیاء النبی بعد النبى کون الحوار اسلوب من أسالیب الأنبیاء ومصادیقهم الإلهیه الى الإنسان وایضا توصل الباحث من خلال النصوص إلى ان الشریعه الإسلامیه اکدت على ضروره اقامه الحوار والتزام الموضوعیه وعدم الخروج عن الموضوع کما بین الباحث على اسلوب خاتم الأنبیاء فی حواره مع اصحابه وکذلک مع المشرکین وحمله الأدیان الأخرى.

در جهان معاصر به دلیل رشد و رواج فناوری های گوناگون، امکان ارتباطات درون و میان فرهنگی بسیار بیش از پیش شده است. افراد با ادیان و فرهنگ های مختلف در تلاش برای ابراز دین و فرهنگ خویش اند. بر همین اساس، مفهوم گفتگو به صورت عام استفاده و تأکید شده است. همچنین به دلیل اهمیت یافتن دین و امکان اثرگذاری روی گروههای مختلف اجتماعی، سیاستگذاران می کوشند با استفاده از حوزه مطالعاتی گفتگوی بین ادیان سیاست های خود را به نحو کامل، طراحی و اجرا کنند. این مقاله با استفاده از روش اسنادی درصدد است به بررسی مفهوم شناسی گفتگوی بین ادیان و جمع آوری گونه های مختلف آن بپردازد. در این راستا، براساس شاخص های بُعد، شیوه، نوع، گفتگوگران و موضوع گفتگوی بین ادیان، که چهار شاخص نخست، هرکدام به سه گونه و شاخص آخر به دو گونه تقسیم می شوند، 54 گونه در حالت شباهت گفتگوگران و 162 گونه در حالت غیرشباهت ایشان استخراج شده اند. روشن است با توجه به کمبود شدید منابع فارسی در این حوزه، دستیابی به الگوی جامع گونه شناسی گفتگوی بین ادیان، نوآورانه و مقدمه ای در راستای سیاستگذاری فرهنگی ارتباطی حوزه گفتگوی بین ادیان محسوب می شود.

این مقاله در صدد تبیین رویکرد امام رضا (ع) در گفت‌وگو با علمای ادیان دیگر، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی است. رابطه‌ی دین ها با یکدیگر، همواره یکی از دغدغه‌های پیروانِ ادیانِ گوناگون از یک‌سو و فرهیختگان و دانشمندان از سوی دیگر بوده است. امروزه داشتن ارتباط با دیگران و شناختن و فهمیدنِ آنان یک امرِ ضروری است و انسان تا کسی را نشناسد نمی‌تواند هیچ تصوری درباره‌ی او داشته باشد و هیچ گفتگوی معناداری میان آن‌ها به وقوع نمی‌پیوندد. غرض از گفتگوی بین ادیان به این معنا است که هر کس پی ببرد که دیگری چه می‌گوید و بتواند او را بشناسد و خود را نیز به او بشناساند.تا بتوانند در کنار هم،  با در نظر گرفتن وجوه مشترک و همدلی و تعاطی افکار در رشد، تعالی و سازندگی  هم مؤثر باشند. مناظره و مباحثه درباره‌ی مسائل مختلف دینی، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و حتی علمی، جزء لاینفکِ سیره‌ی زندگانیِ پیامبر اسلام (ص) و ائمه‌ی شیعه‌ اثنی عشری بوده است و برترین رابطه‌ی انسانی بین جوامع و ادیان، در زمان پیامبر اسلام (ص) و امامان شیعه‌ (علیهم‌السلام) برقرار بوده است.  پیامبر اسلام (ص)  از ابتدای بعثت با ارسال نامه‌هایی به سران کشورها، باب گفتگو را باز کرد و ائمه(ع)، مخصوصاً امام رضا(ع) فعالیت‌های ویژه و گسترده‌ای در این راستا داشته‌اند. یکی از جنبه‌های مهم زندگی ایشان بحث علمی بوده و به همین دلیل زندگی وی‌همواره موردتوجه دانشمندان بوده است. امام رضا (ع)، در برابرِ عقایدِ دیگران، آن‌هم درنهایت احترام، تنها به مناظره با دیگران بسنده می‌کرد و سعی می نمود از راه برهان و استدلال به گفتگو و اقناع آن‌ها بپردازد.  

فرض کنید دینِ متعالی به عنوان حقیقتی شامل کل زندگی هر انسانی تقریر شود، در این صورت شایسته است که ما فراتر از یک الهیات تطبیقی وابسته به گفتگو، جهت اعتبار بخشی به وجود خود به موضوع کلی گفتگو بین ادیان یا شکل دقیق تر آن یعنی گفتگوی عمیق بین ادیان، از طریق تفکر انتقادی، هوش عاطفی، همکاری متقابل و توجه به پیش فرض های ناخودآگاه تمرکز داشته باشیم. ما بر این اساس بایستی تلاش کنیم با توجه به شرایط و پیچیدگی های متفاوت دینی، نقش انسان در عمل گفتگو و همچنین زیست دینی دینداران گفتگوی بین ادیان را برقرار سازیم. از شرایط مشخص شده گفتگو در بین ادیان می توان به یک تعهد خطاپذیر به سنت دینی خود، شنیدن فروتنانه و همدلانه صدای دیگری، در جستجوی چرایی، از کجایی و به کجا رفتن، گشودگی نسبت به دیگری و برقراری یک ارتباط متقابل اشاره کرد.گفتگوی بین ادیان در عین مواجهه با گستردگی ابعاد دین و تفاوت انسان ها، همچنین با گستردگی ساختار یک انسان رو به رو می باشد. گفتگوی سر ها، دست ها، قلب ها و در نهایت گفتگوی زندگی انسان های مقدس نمونه ای از این گستردگی می باشد. با وجود تمامی این شرایط، همچنان با توجه به مواردی همچون انسان گفتگو کننده ناکام مانده یا شکوفا نشده و ناگفته های نگفته نشده در جریان گفتگو، قدرت سکوت در گفتگو، حدود و مرز های مشخص یک دین یا ادیان متفاوت نسبت با هم و توصیف و تفسیر های گوناگون از ادیان به نظر می رسد گفتگوی بین ادیان می تواند تحت تأثیر عوامل ارادی و غیرارادی بسیاری قرار گیرد، پس با این وجود بهتر است که ما به عقب تر بازگردیم و به جای عبارت مشخص گفتگوی بین ادیان به الگوی گفتگوی انسان ها درباره ادیان خوش آمد بگوییم.

از دیر باز تاکنون، «گفتگو» به عنوان فرآیند و راهکاری مؤثر و معقول برای تأمین مصالح و منافع انسان از سوی حکما به کار گرفته شده است. یکی از عرصه های مهم کاربست گفتگو، گفتگو بین ادیان مختلف است. کارآمدی راهکار گفتگو از یک سو و رسالت بنیادین ادیان به عنوان نقشه هدایت و سعادت ابدی بشر، متولیان ادیان را موظف به استمداد جستن از این راه کار کم نظیر و تجربه شده می نماید. این پژوهش با بررسی منابع و متون دینی، مبانی و اصول الهیاتی گفتگوی بین ادیان و مذاهب را استخراج نموده و با روش توصیفی تحلیلی و جمع آوری کتابخانه ای داده ها به بررسی و تحلیل محتوا و مدارک دست یافته پرداخته و نشان می دهد که استخراج مفاهیم و مبانی از معارف اسلامی از مهم ترین و بهترین مدلها جهت گفتگوی بین ادیان است. بر اساس نتایج حاصله مبانی و شاخصه های 1- محدودیت دانش بشری و معارف مدون یک مذهب؛ 2- ضرورت تبیین و عدم کتمان علم توسط فرهیختگان هر مذهب؛ 3- تصریح قرآن بر حفاظت از معیارها، اصول و ارزش های مشترک بین ادیان؛ 4- الزام علما به تبلیغ رسالات الهی؛ 5- بیان آداب گفتگو در قرآن؛ 6- سیره عملی پیامبر اکرم و اولیای دین در اعصار مختلف در گفتگوی بین ادیان؛ در منابع و معارف اسلامی پر تکرارتر است. معارف اسلامی ضمن توجه به ضرورت گفتگوی بین ادیان؛ تأکید به برخی اصول و مؤلفه های راهبردی را نیز گوشزد می نماید: الف) گفتگو با هدف حقیقت جویی و روشن گری؛ ب) کاردانی و تخصص کافی طرفین مناظره؛ ج) زمان شناسی و بصیرت، قاطعیت و صراحت و اخلاق مداری همه جانبه با موافقان و مخالفان و حتی معارضان در گفتگو. در نتیجه یکی از راه کارهای موفق و کارآمد برای روشن گری اذهان به منظور رفع سوء تفاهم ها و منازعات بین ادیان و مذاهب اعتصام به حبل الهی و تمسک به گفتگو و رونق مناظرات علمی تقریب مذاهب است.