صورتگری

یهودیان در سحر و انواع مختلف فنون و روش های آن تبحر داشتند و در فرهنگ جوامع مسلمان هم با ویژگی رازآمیزی ساحرانه و توانایی های فراطبیعی جادوگرانه شناخته می شدند. از انواع مختلف سحر، طلسمات در جوامع یهودی و مسلمان رواج بیشتری داشت و پایه و اساس اصلی آن را تصاویر انسانی و حیوانی شکل می داد. با توجه به چنین جایگاهی، بازشناسی طلسمات مصور یهودیان در میان فرهنگ اسلامی مسئله ی مقاله ی حاضر است. پرسش این است که ریشه ها و اشکال طلسمات مصور در فرهنگ یهودیان جوامع مسلمان چیستند؟ برای پاسخ، بر اساس رویکرد تاریخ فرهنگی، شواهد مختلف به کارگیری صورتگری در طلسمات یهودی در منابع متقدم یهودی و اسلامی بررسی شده و تداوم آنها در جوامع یهودیان ذمی ساکن سرزمین های اسلامی نشان داده شده است.

آگاهی از ملاک یک حکم به ما فرصت می دهد که همگام با وسعت محدوده ملاک، دایره شمول حکم را کوچک یا بزرگ کنیم. حرمت صورتگری با صرف نظر از قیود، از مسلّمات فقه مذاهب اسلامی است؛ ولی با توجه به ویژگی های موضوع این حکم در ظرف تشریع، احتمال می دهیم که تشریع حرمت، تحت تأثیر خصوصیات موضوع در آن زمان صورت پذیرفته باشد. پس کشف ملاک این حکم شاید در تعمیم آن نسبت به مصادیق امروزینش مؤثر باشد. ملاک این حکم از راه عقل دست یافتنی نیست، چون عمل صورتگری قبح ذاتی ندارد، ولی شاید از راه بررسی ادله لفظی به علت آن دست پیدا کنیم. این مقاله با این پیش فرض به بررسی نصوص مسئله اختصاص دارد و با تجمیع قراین به این نتیجه دست یافته که این حکم فقط برای پیشگیری از ادامه و توسعه شرک و بت پرستی تشریع شده است.

ابوعطا کمال الدین محمودبن علی بن محمود مشهور به خواجوی کرمانی یکی از بزرگ ترین شاعران و عارفان ادب پارسی است؛ که در همه پیکره ها و گونه های شعری به استادی و توانمندی ِقابل ملاحظه ای طبع آزمایی نموده است. اگرچه در پهنه ادب ایران زمین چنان که بایسته اوست از او سخن به میان نیامده و حق او گزارده نشده است که آن هم قطعاً به واسطه تجربه روزگاری بوده که ازسویی استاد سخن، شیخ اجل، سعدی، را در پس خویش داشته و خواجه رندان، خداوندگارِ غزلِ عاشقانه و عارفانه، حافظ را درپیش رو، از این جهت خواجو در سایه آنان قرار گرفته و سروده هایش آن گونه که شایسته می نماید، نتوانسته در کنار اشعارجاودانه آن ها خودنمایی نماید. با این حال، خواجو به عنوان شاعری هنرورز در میان شاعران پارسی گو با القابی چون: «ملک الفضلا»، «ملک الکلام»،«خلاق المعانی»، لقب ویژه «نخلبند شعرا» را کسب کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیل و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای انجام شده است. اگرچه می توان گزاره های مقام نخلبندی خواجو را در اندیشه بلند عارفانه و هنر شاعرانه او جستجو کرد؛ اما مؤلفه های صورت گری و تصویرآفرینی و مهارت بهره مندی او از آرایه های لفظی و معنوی، خود از جایگاهی قابل تأمل برخوردار است. از این رو، این جستار برآنست تا سیمای «نخلبندی» خواجو را در آیینه صورخیال و آرایه های ادبی، در تطبیق با نگاره های نسخه مصور سروده هایش بررسی نماید. اهداف پژوهش: شناخت صورخیال و آرایش سخن خواجو در تطبیق با نگاره های نسخه مصور دیوان اشعارش. بررسی و شناخت جلوه های نخلبندی خواجو در سروده هایش. سؤالات پژوهش: چه رابطه میان نخلبندی و آرایه ورزی و صورت گری خواجو در شعر وجود دارد؟ صورخیال چه بازتابی در نگاره های نسخه مصور خواجوی کرمانی داشته است؟