جرم ناشی از نفرت

«جرم ناشی از نفرت» مفهومی اجتماعی است که در اوایل دهه 90 میلادی به کار برده شد و مصادیق فراوان در کشورهای مختلف یافته است. این مفهوم آن دسته از جرایمی را شامل می شود که براساس نفرت موجود نسبت به دسته ای از افراد جامعه، بنابر اختلافی ایدئولوژیک یا طبیعی، با قربانی از سوی مجرم رخ می دهد. آثار مخرب اجتماعی این گونه جرایم موجب شده است اقداماتی برای از بین بردن و مقابله با آن، به خصوص در کشورهای اروپایی و آمریکا، صورت گیرد. با این حال، این اصطلاح در ادبیات حقوقی ایران واژه ای بیگانه است. این مقاله پس از ارائه گزارشی از این دسته جرایم در خارج و داخل ایران، با تقسیم عوامل به سه دسته دولت، نهادهای دینی و ایدئولوژیک، و جامعه، به تبیین تأثیر هریک در ارتکاب چنین جرایمی می پردازد و با توجه به فضای چند فرهنگی ایران و قرار گرفتن در منطقه پرآشوب غرب آسیا، راهکارهایی را پیشنهاد می نماید که می تواند مانع از تبدیل اختلاف مذهبی و قومی به نفرت و خشونت گردد.

در پی تحولات اجتماعی، رویکرد سیاست گذاران کیفری به پیش بینی جرائم برخاسته از نفرت و حمایت از بزه دیدگان آسیب پذیر در قالب سیاست کیفری بزه دیده مدار متمایل است. باوجوداینکه در تدوین سیاست کیفری بزه دیده مدار حمایت از بزه دیدگان آسیب پذیر به ویژه قربانیان جرائم ناشی از نفرت مورد تأکید است اما در برخی نظام های حقوقی ازجمله نظام کیفری ایران قانون گذار صرفاً به طور پراکنده به حمایت از بزه دیدگان پرداخته است و نگاه ویژه ای به قربانیان رفتارهای ناشی از نفرت ندارد. پرسش اساسی آن است که با توجه به بسترهای سیاست کیفری بزه دیده مدار حمایت از قربانیان رفتارهای ناشی از نفرت چه جایگاهی در سیاست کیفری دارد. این چالش در قالب بایسته های سیاست کیفری بزه دیده مدار ازجمله قانون گذاری متناسب، بزه دیده محور بودن سازوکارهای حمایتی و مشارکتی بودن رویکردهای بزه دیده محور قابل تبیین است. این نوشتار ضمن تحلیل ابعاد بزه دیدگی قربانیان جرائم تنفرآمیز در گستره بایسته های سیاست کیفری بزه دیده مدار، حمایت از بزه دیدگان جرائم ناشی از نفرت در قالب حمایت کیفری تشدیدی و افتراقی را تأیید می کند. در این خصوص ترسیم سازوکارهای حمایت افتراقی از بزه دیدگان جرائم ناشی از نفرت بر پایه نوعی نظام حمایتی مبتنی بر ساختار مشارکتی مورد تأکید است.