مطالب مرتبط با کلیدواژه

شبرنگ نامه


۱.

بررسی چند روایت از نبرد ایرانیان با دیوهای مازندران در متون پهلوانی پس از شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: نبرد مازندران شاهنامه شبرنگ نامه شهریارنامه برزونامه جدید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸۶ تعداد دانلود : ۱۳۴۲
یکی از داستان های مشهور شاهنامهرفتن رستم به مازندران برای رهایی کاووس و سپاهیانش است که با کشته شدن دیو سپید، رهایی کاووس از بند او و واگذاری مازندران به اولاد پایان می یابد. این داستان، که به «هفت خان رستم» نیز اشتهار دارد، نفوذ بسیاری در شماری از منظومه های پهلوانی، طومارهای نقالی و روایت های شفاهی/مردمی شاهنامهداشته است. اثرپذیری این دسته آثار از روایت نبرد رستم با دیوان مازندران به دوگونه است: نخست، در بسیاری از این متون، روایات گوناگونی از رفتن رستم به مازندران و نبرد او با دیو سپید آمده یا اشاره های بسیاری بدان شده است. دوم، در برخی متون حماسی ایران، خواه منظوم و خواه منثور، شماری دیوان و پتیارگان از نژاد دیو سپید حضور دارند که هریک از آنها، پس از آگاهی از نژاد خود و چگونگی کشته شدن آن دیو، به کین خواهی از رستم یا یکی از پهلوانان خاندان او می پردازند، اما در همه این داستان ها ناکام می مانند و در نبرد با پهلوان کشته می شوند. اگرچه این دسته روایات در بیشتر متون منثور عامیانه ایران به اختصار آمده است، اما در شماری از متون، مانند شبرنگ نامه، شهریارنامهو برزونامه جدیدبا تفصیل بیشتری بیان شده است. در این مقاله، نخست به بررسی این دسته روایات در متون منظوم پهلوانی پس از شاهنامهمی پردازیم. سپس، مضامین مشترک این داستان ها یا موارد اختلاف آنها را با روایت شاهنامهبررسی می کنیم.
۲.

چهار گنج» فردوسی در «دفتر بغدادیِ» شاهنامه (نکته ای نویافته در طومار نقّالی محمّدبقای وارس بخاری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: وارس بخاری بحرالتّواریخ چهارگنج خروج نامه رستم فرامرزنامه شبرنگ نامه بیجن نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۵۲۸
محمدبقای وارس بخاری یکی از داستان پردازان ناشناخته، اما متبحر سده دهم هجری در آسیای میانه است که تا به امروز از او یک طومار نقالی ناشناخته موسوم به بحرالتواریخ و «حماسه مسیب نامه » به دست آمده است. طومار بحر التواریخ به دلیل قدمت و جامعیت داستانی آن نکاتی بسیار و نویافته داشت که مأخذ برخی از آن ها شاهنامه و دیگر امهات متون شناخته شده نیست. پژوهش حاضر با هدف معرفیِ نکته ای نویافته از طومار بحر التواریخ در دو بخش، ضمن معرفیِ وارس بخاری و آثارش، برای نخستین بار یادکردی از چهار روایت مستقل خروج نامه رستم ، فرامرزنامه ، شبرنگ نامه و بیجن نامه ، با عنوان «چهار گنج» به دست داده و سپس نکات نویافته گزارشِ هر پاره از این طومار، در مقایسه با متن منتشره فرامرزنامه ، شبرنگ نامه و بیژن نامه ارائه شده است. بر اساس توجیه افسانه گون وارس بخاری، فردوسی بنا بر درخواست خلیفه بغداد، چهار گنج را با عنوان دفتر بغدادی سروده و به شاهنامه ضمیمه کرده است.
۳.

ملاحظاتی درباره منظومه شبرنگ نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شبرنگ نامه تصحیح و شرح ابیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۷ تعداد دانلود : ۵۲۲
شبرنگ نامه از سراینده ای ناشناس و یکی از منظومه های پهلوانی مهم پس از شاهنامه است. این اثر که گویا در سده ششم سروده شده است درباره کین ستانی شبرنگ، پور دیو سپید، از رستم و ایرانیان سخن می گوید. شبرنگ پس از اینکه درمی یابد رستم پدرش را کشته است، درپی کین خواهی از ایرانیان برمی آید. او ابتدا اولاد، فرمانروای مازندران، را می کشد و چون خود فرهمند نیست، مادرش مهیار بر تخت سلطنت مازندران می نشیند. سپس بنا بر فرمان مادر برای کین خواهی، روانه ایران می شود و پس از جنگ و گریزهای بسیار با ایرانیان شکست می خورد و به توران می گریزد. مادرش مهیار نیز پس از اسارت، زن بهرامِ گودرز می شود. ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دن برگ این منظومه را به تازگی به شکلی عالمانه تصحیح کرده اند. این اثر دربردارنده بن مایه های نغزی در گستره ادب حماسی است. باوجود دقت نظر تصحیح کنندگان شبرنگ نامه ، به نظر می رسد در ضبط و نویسش برخی از ابیات این منظومه، کاستی ها یا لغزش هایی راه یافته است. نگارنده این پژوهش می کوشد با دیدی انتقادی و با مراجعه به نسخه بدل ها و دیگر منابع مرتبط، نویسش های پیشنهادی سازوارتری را ارائه دهد. در پایان نیز به برخی از ابهام های این منظومه اشاره می شود.
۴.

نقد و تحلیل تصحیح شبرنگ نامه داستان رستم و پسرِ دیو سپید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۹۲۵ تعداد دانلود : ۴۶۷
شبرنگ نامه یکی از منظومه هایِ پهلوانیِ پس از شاهنامه است که به موضوعِ کین خواهیِ شبرنگ، پسر دیو سپید، از ایرانیان و نبردهای او با رستم و ایرانیان می پردازد. بااین که از شناسایی و معرفیِ این اثر حدودِ صدوبیست سال می گذرد، آگاهی ها و تحقیقاتِ موجود دربارۀ آن بسیار اندک است و متنِ مصحَّحِ آن نیز به تازگی منتشر شده است. شبرنگ نامه ، که سَرایندۀ آن ناشناخته است، 2877 بیت دارد و احتمال داده اند که از منظومه هایِ سدۀ ششم باشد. چون این منظومه از منابعِ دو درس از سرفصل هایِ گرایشِ ادبیاتِ حماسی در دورۀ دکتریِ ادبیات فارسی است در این مقاله ضمنِ معرفیِ تصحیحِ این کتاب (به کوشش ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن بِرگ، تهران، بنیاد موقوفات افشار با همکاری انتشارات سخن، 1395) و طرحِ نکاتی برای تعیینِ تاریخِ احتمالیِ نظمِ آن، پیش نهادهایی نیز دربارۀ بعضی مواردِ مقدمه و ضبط های متنِ آن عرضه شده است.
۵.

نگاهی به سرگذشت شبرنگ در متون پهلوانی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: شبرنگ شبرنگ نامه فرامرز فرامرزنامه کوچک آزادسرو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۲۶۶
شبرنگ نامه یکی از منظومه های پهلوانی است که تا چندی پیش شهرتی نداشت و کمتر مورد توجّه پژوهشگران بود. موضوع این منظومه، داستان نبرد شبرنگ پسر دیو سپید با ایرانیان در کین خواهی از خون پدر است که علی رغم کوشش هایی که در این راه از خود نشان می دهد ناکام می ماند و در نهایت به توران گریزان می شود و دیگر از سرنوشت او سخنی به میان نمی آید. اگرچه روایت این منظومه برگرفته از کتاب نامه خسروان آزاد سرو است امّا جای شگفتی است که در منابع متقدّم، اشاره ای به شبرنگ و یا منظومه شبرنگ نامه نمی شود و نخستین بار در متون دوره صفویه است که گزارش هایی درباره این دیو و پایان زندگی اش می آید که شماری از آن ها هم نوظهور و ساختگی است. نکته در خود توجّه دیگر آن که در شبرنگ نامه به مرگ شبرنگ اشاره نمی شود و این پرسش را در ذهن تداعی می کند که آیا پایان این منظومه در اصل افتادگی داشته است؟ در این مقاله پس از بررسی و نقد روایات فرجام زندگی شبرنگ، نشان می دهیم که به احتمال بسیار، داستان های فرامرزنامه کوچک دنباله شبرنگ نامه بوده است امّا با گذشت زمان، این دو روایت از یک دیگر جدا شده اند با این حال، نشان پیوستگی آن ها همچنان در برخی روایات آشکار است.
۶.

شبرنگ نامه و بررسی ویژگی های اساطیری و ادبی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۱۲۲
شبرنگ نامه یکی از منظومه های حماسی درباره شبرنگ فرزند دیو سپید است. شبرنگ پس از آن که به کشته شدن پدر خود به دست رستم پی می برد تصمیم می گیرد تا کین پدر را از ایرانیان بگیرد، امّا با همه تلاشی که در این راه می کند کاری از پیش نمی برد و سرانجام به سوی توران گریزان می شود. درباره گوینده و سده سرایش شبرنگ نامه هیچ آگاهی نداریم امّا برخی ویژگی های سبکی این منظومه نشان دهنده آن است که احتمالاً پیش از حمله مغول به ایران سروده شده است. این منظومه به دلیل آن که تاکنون پیرایش و تصحیح نشده است در میان پژوهشگران ادب حماسی چندان شناخته شده نیست. در این مقاله نخست به بررسی و نقد این نظر که نبرد رستم با شبرنگ، در طومارهای نقّالی شاهنامه بازتاب یافته است می پردازیم، سپس عمده ترین ویژگی های اساطیری و ادبی این منظومه را نشان می دهیم.