امت اسلامی

یکی از مفاهیم راهبردی در اندیشه امام خمینی (ره) که علاوه بر ابعاد ملی، جنبه های بین المللی برای جهان اسلام دارد، وحدت در جهان اسلام است. به اعتقاد امام (ره) ، مسلمانان برای رشد و تعالی نیازمند وحدت، همبستگی و همدلی هستند و دور شدن از وحدت اسلامی یکی از عوامل استحاله نظام اسلامی و فرایند تمدن سازی محسوب می شود. با توجه به این اهمیت، مقاله حاضر تلاش دارد با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای به این سؤال پاسخ دهد که وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) چه آثاری دارد و در نقطه مقابل، دوری از اتحاد اسلامی (تفرقه) چه تبعات منفی برای جهان اسلام و کشورهای اسلامی خواهد داشت؟ یافته های مقاله نشان می دهد که وحدت اسلامی عامل ارتقا امنیت، پیشرفت، عزت و کرامت امت اسلامی در برابر دشمنان اسلام است و اگر به جای وحدت، فرایند تفرقه در جهان اسلام گسترش یابد، امت واحده اسلامی تحقق نمی یابد و به از بین رفتن اسلام ناب محمدی (ص) ، سلطه قدرت های بزرگ بر جهان اسلام و دوری جوامع اسلامی از استقلال پایدار و همه جانبه منجر می شود.

وحدت و همبستگی، ضرورتی فطری، عقلی، شرعی، سیاسی و اجتماعی است که از مهمترین عوامل حفظ و بقای اجتماع انسانی است و بشر نه تنها برای بقای حیات جمعی، بلکه برای برخورداری از یک زندگی مطلوب، چاره ای جز پذیرش آن ندارد. در آیات و روایات اسلامی تاکید فراوانی بر حفظ وحدت و اجتناب از تفرقه از سوی خداوند متعال و همچنین پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیه السلام شده است. این وحدت دارای ابعاد فرهنگیف اقتصادی، سیاسی، عبادی و ... است. آنچه در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است عوامل ایجاد وحدت فرهنگی است. این عوامل عبارتند از: 1. همبستگی و ارتباط با بلاد اسلامی خود شامل: همبستگی و ارتباط عالمان دینی و متفکران اسلامی، گفت و گوی وحدت بخش فرهنگی، تشکیل اجتماعات بزرگ 2. معاشرت نیکو با افراد مختلف که شامل: معاشرت نیکو با مخالفان، جلوگیری از تحریک احساسات و توهین به مقدسات، 3. شیوه آموزش که شامل مواردی ز جمله: تغییر در شیوه های آموزشی و منابع درسی مسلمانان در مدارس و دانشگاه ها، آگاهی بخشی به جامععه با راه اندازی نشریات و مطبوعات و ... .

با بررسی آثار علامه طباطبایی پیرامون پیوندهای امت اسلامی می توان برای ارتباطات و تعاملات اجتماعی فرد مسلمان یا امت اسلامی، یک نظام تقریب دینی استخراج کرد. نظام تقریب دینی میزان دلبستگی و هم گرایی افراد را در لایه های گوناگون در یک شبکه کلان تعامل مشخص می سازد. نظام تقریب دینی در چهار لایه انسانی، ادیانی، مذاهبی و ایمانی سامان می یابد. تقریب، در این چهار سطح، تشکیکی و دارای رابطه طولی بوده و در تعامل و کنش با یکدیگر نظام تقریب دینی را بنیان می نهند. محور کلی نظام تقریب دینی در چهار سطح مورد نظر، «ولایت الهی» خواهد بود. در سطح انسانی «استخلاف»، در سطح ادیانی «نبوت عامه»، در سطح مذاهبی «نبوت خاصه» و در سطح ایمانی، «وصایت و امامت» به صورت خاص، محوریت دارند. این تحقیق با رویکرد تحلیلی- توصیفی و با استفاده از آثار علامه طباطبایی و منابع کتابخانه ای انجام شده است. علامه وجود انسان را به دلیل ظرفیت والای خلیفه الهی، شایسته تکریم می داند. در سطح ادیانی، اصول کلی ادیان الهی را ثابت و وجود اختلاف ذاتی میان آنها را نقض غرض الهی دانسته و در سطح مذاهبی، تفکر و تفسیر المیزان علامه در دسته تفاسیر تقریبی جای می گیرد؛ همچنین در سطح ایمانی، بالاترین درجه هم گرایی را میان مومنان و با محوریت اهل بیت^ بیان می کنند. در مجموع نظام تقریب دینی، جایگاه اخوت انسانی، هم گرایی ادیان الهی، وحدت مذاهب و وحدت ایمانی را مشخص می کند.

تأمل در زیارت اربعین سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و واکاوی تاثیرات آن به عنوان یکی از شعائر الهی و پاسداشت چهلمین روز حادثه کربلا، از اهمیت خاصی برخوردار است. این امر می تواند در ترویج شعائر دینی در جوامع اسلامی و حتی جوامع غیر مسلمان نیز به ایفای نقش بپردازد و هویت دینی و مذهبی شیعه را به همگان نشان دهد. بررسی منابع متقدم و بهره گیری از شیوه توصیفی نشان می دهد زیارت اربعین، یکی از توصیه های پیشوایان دین اسلام به پیروان خویش بوده و از آن به عنوان یکی از علامات و نشانه های مومن یاد شده است. فلسفه این شعار نمادین در کنار سایر شعائر دینی این است که انسان را به یاد خدا بیندازد، افراد را در پیمودن مسیر حسینی یاری بخشد، مکتب امام حسین(ع) را به عنوان مکتب شهادت و ایثار به جهانیان معرفی کند، موجبات وحدت هر چه بیشتر را میان مسلمانان فراهم کند و از این طریق، همگان را به مبارزه با ظلم و بی عدالتی فراخواند.

جریان شناسی تاریخی، به عنوان راهی برای شناخت بخشی از جامعه اسلامی، شیوه ای علمی است که باید در دوره های مختلف به کار گرفته شود. شناخت بهتر دوره خلافت امام علی(ع) نیز مستلزم آگاهی ما از جریان های این زمان است؛ به ویژه که در این دوره، برای نخستین بار جریان های دینی گوناگون، در کنار هم ظهور و بروز یافتند. در این پژوهش، پس از بیان مفهوم شناسی جریان، مبانی نظری این بحث، ارائه شده و سپس به معرفی و توصیف دقیق جریان های فکری و فرهنگی پرداخته می شود. جریان فرهنگی قاعدین، جریان فکری فرهنگی قراء، جریان فکری طرفدار اموی، جریان فکری و فرهنگی خوارج و جریان فکری غلات، از عمده ترین و مهم ترین جریان های فکری و فرهنگی دوران خلافت امام علی(ع) محسوب می شوند که هرکدام به تفصیل، بحث و شرح داده می شوند. از مجموع جریان هایی که معرفی می شوند می توان از چگونگی جریان دینی در این دوره آگاهی یافت. 

یکی از مفاهیم ذکرشده در آموزه های دینی، امت اسلامی است که از طرق مختلف می توان به ویژگی های آن پی برد. ازآنجاکه قرآن، ثقل اکبر است و بسیاری از این آموزه ها از قرآن به دست می آید، تحلیل تفسیری این ویژگی ها از طریق بررسی آیاتی که محتوای آنها بیان اوصاف امت اسلامی است، امکان پذیر است. اهمیت پرداختن به این مطلب آن است که تبیین این ویژگی ها از زبان قرآن، برتری دین اسلام نسبت به سایر ادیان را مشخص می کند و این امر، برای غیرمسلمانان، تبلیغ دین اسلام و برای مسلمانان، تشویق و حس افتخار و بالندگی نسبت به سایر امت ها را به دنبال دارد. از این رو، تحقیق حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سئوال اصلی بود که: ویژگی های امت اسلامی در قرآن چیست؟ نتایج این پژوهش، که به روش توصیفی _ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری صورت گرفت، این بود که برخی از ویژگی های امت اسلامی که موجب برتری آن نسبت به امت های دیگر شده، موارد همچون: بهترین امت، امت وسط، شاهد بر مردم و متصف به صفات نیک امت های قبل بودن است.

هدف: در این مقاله برآنیم تا با عنایت به دیدگاههای امام خمینی(ره) ضمن استخراج آرا و اندیشه های ایشان در این رابطه، به غیریت سازی از گفتمان حاکم بر دانش روابط بین الملل بپردازیم. روش: پژوهش حاضر با تبعیت ازروش تحلیل گفتمان، به عنوان یکی از اقسام روشهای کیفی موجود، به بررسی جایگاه نظریه روابط بین الملل در اسلام و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) به طور اخص پرداخته است. یافته ها: در این مقاله ضمن انتقاد از سکولاریسم و مادی گرایی حاکم بر نظریه های موجود در دانش روابط بین الملل و نیز نوع نگاه سطحی جریان اصلی نظریه روابط بین الملل بر عناصر غیر مادی ای چون معنویت و اخلاق، به کارایی و کارامدی روابط بین الملل اسلامی برای پر کردن این خلأ تأکید شد. نتیجه گیری: دین مبین اسلام ظرفیت ارائه گفتمانی بدیل بر اساس معنویت و اخلاق اسلامی را داراست. بر این اساس، دین مبین اسلام با عنایت به هستی شناسی توحیدی و غیریت سازی از سایر گفتمانهای موجود در عرصه روابط بین الملل، صورتبندی گفتمانی خود را بیان می کند. این دیدگاه اسلامی در عرصه روابط بین الملل با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) و اندیشه های والای ایشان، جایگاه و منزلت ویژه ای پیدا کرده است.

تحقق تمدن نوین اسلامی درگرو بازگشت به آموزه های اصیل اسلام است. قرآن کریم و اهل بیت و نیز امامین انقلاب اسلامی همواره پرچمدار تحقق تمدن اسلامی بوده اند؛ خوانش فقهی – سیاسی از سیره تمدن ساز شهید سلیمانی بیانگر آن است که سیره او، همواره مبتنی بر آموزه های فقهی و سیاسی اصیل کتاب و سنت و اندیشه های امامین انقلاب اسلامی بود. هدف این پژوهش ارائه قرائت فقهی- سیاسی از سیره شهید سلیمانی در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی است. پرسش اصلی پژوهش آن است که خوانش فقهی- سیاسی از سیره شهید سلیمانی در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی چگونه است؟ روش پژوهش، روش تحلیل مضمون از نوع تحلیل شبکه مضامین است. با توجه به خوانش فقهی- سیاسی از سیره شهید سلیمانی، مضامین سازمان دهنده متخذ از این سیره در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی عبارت اند از: ضرورت اخوت و برادری، ضرورت وحدت و انسجام امّت اسلامی، لزوم ارتباط امّت با ولایت، وجوب دفاع از ارزش ها و مقدسات با نگاه تمدنی، ضرورت امنیت آفرینی و حمایت از مسلمانان و مظلومان به مثابه رکن رسالت تمدّنی. همچنین، شهید سلیمانی براساس مضامین قرآنی و روایی مستخرج و نیز قواعد فقه سیاسی چون قاعده «مصلحت»، قاعده «حفظ نظام»، قاعده «تولّی و تبرّی»، قاعده «وجوب تعظیم شعائر الهی و حرمت اهانت به آن ها» و نیز، قاعده «حرمت جان، مال و عِرض مسلمانان » و قاعده «نفی سبیل» در مسیر تحکیم و تقویت نظریه تمدن نوین اسلامی حرکت کرد و زمینه را برای تشکیل تمدن نوین اسلامی فراهم ساخت.

امام رضا (ع) در مقابله با حکومت عباسی، از مبدأ زیست سیاست مردم عصر خویش وارد کارزار شدند. هدف نهایی ایشان ترمیم فکری امت اسلامی جهت ارتقاء معرفتی نسبت به جایگاه امام(ع) بود. این برنامه با استفاده از ابزارهای مختلف تبیینی و اقناعی که امروزه در مباحث جامعه شناسی قابل بررسی است در جهت توسعه اعتقادی با محوریت ولایت پذیری امت اسلامی شکل گرفت. در این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی در دو بخش سازمان بخشی حیات فردی و اجتماعی مشخص خواهد شد تلاش برای آگاهی امت اسلامی نسبت به جایگاه رفیع امامت و تعمیق فکری آنان و در نهایت ولایت پذیری از امام عادل؛ هدف امام رضا(ع) از به کارگیری ابزارهای مختلف این مفهوم بوده که ایشان موفق شدند تصویری واقعی از امام(ع) یا همان انسان کامل را ترسیم کنند.

یکی از مشکلات امت اسلامی تفرقه و اختلافات است که باعث ضعف و عقب ماندگی و دیگر مشکلات جهان اسلام گردیده است. این در حالی است که تعالیم اسلام بر اتحاد مسلمانان تاکید داشته و یکی از راه کارهای حل مشکلات امت اسلامی، همگرایی و پرهیز از اختلافات است. حج به عنوان یک فریضه دینی از ظرفیت های زیادی برای تحقق همگرایی و انسجام امت اسلامی برخوردار است. مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش می باشد که حج چه نقش و ظرفیتی در راستای تحقق همگرایی امت اسلامی دارد؟ فرضیه مقاله این گزاره است که فریضه حج با توجه به دارا بودن ظرفیتهای متعددی از جمله ابعاد سیاسی اجتماعی، وحدت گرایی، آگاهی بخشی و اطلاع از مشکلات جهان اسلام می تواند در مساله همگرایی امت اسلام نقش و تاثیرات تعیین کننده ای داشته باشد که بایستی حاکمان و نخبگان جهان اسلام از این ظرفیتها استفاده نمایند. در مقاله حاضر جهت تبیین بحث از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده و مباحث ارائه شده با محوریت اندیشه های امام خمینی و مقام معظم رهبری بوده است.