ترجمه فیلم

مقاله حاضر حاصل پژوهشی است درباره چالشهای ترجمه فیلم و به طور اخص زیرنویس به عنوان یکی از انواع آن (دوبله و زیرنویسی). هدف از نگارش این مقاله بررسی نحوه عملکرد مترجمان فیلم در برخورد با موارد چالش برانگیز در فرآیند ترجمه است. روند تحقیق بررسی ای مقایسه ایست میان فیلمهای ایرانی و آمریکایی از نظر نحوه برخورد مترجمان آنها با موقعیتهای چالش برانگیز موجود در فیلمها. در گام نخست هدف از این تحقیق یافتن پاسخ برای این پرسشها بوده است: مترجمان فیلم در روند ترجمه از چه هنجارهایی پیروی کرده اند؟ چه تفاوتها و شباهتهایی بین هنجارهای به کار رفته توسط مترجمان ایرانی و آمریکایی در ترجمه فیلمها وجود دارد؟ بدین منظور ده فیلم ایرانی و آمریکایی زیرنویس شده به زبان انگلیسی مورد بررسی مقایسه ای قرار گرفتند. حوزه های چالش برانگیز در ترجمه فیلم از نظر پژوهش گرا این تحقیق به چهار گروه قابل تقسیم است:

محصولات فرهنگی بیگانه نظیر فیلم و سریال، بخش قابل توجهی از فرآورده های سمعی و بصری موجود را تشکیل می دهد جاذبه این محصولات و بالطبع استقبال مخاطبان، اهمیت آن ها را در همکاری های فرهنگی آشکار می سازد. در این میان عدم تسلط عموم مخاطبان فرهنگ مقصد به زبان بیگانه از یک سو و لزوم نظارت بر مسائل اخلاقی، مذهبی و سیاسی که از طریق رسانه فیلم و تلویزیون انتقال یافته و کلیت فرهنگی جامعه را می سازند از سوی دیگر، وجود شاخه ای از علم ترجمه به نام ترجمه فیلم را ایجاب می کند. مقاله پیش رو ضمن پرداخت سطحی و مختصر به برخی مباحث نظری در این زمینه، کلیاتی را در زمینه عناصر فرهنگی فیلم شامل لهجه ها، گویش، اسامی و نام های مذهبی، اسامی اشخاص، وام واژه ها و ترجمه طنز بیان می کند.

در پژوهش حاضر، پس از برشمردن مشخصه های استاندارد ترجمه فیلم و مقایسه مراحل عملی این نوع ترجمه در ایران با مشخصه های ذکرشده، معیارهایی برای ارزیابی کیفیت ترجمه فیلم معرفی می شود. بدین منظور، مدل ارزیابی آندره دوسار- که برای ترجمه ادبی و براساس «حذفیات، اضافات و انتقال معنا» طرح ریزی شده است- مدنظر قرار می گیرد و کارکرد و اعتبار آن برای ارزیابی ترجمه فیلم بررسی می شود. انتقال معنای کامل، انسجام متن، زبان و سبک ترجمه، مباحثی هستند که به عنوان معیار ارزیابی به آن ها توجه شده است. برای عینیت بخشیدن به این پژوهش، از دو فیلم فرانسوی همسرایان و یکشنبه طولانی نامزدی - که نسخه دوبله شده آن ها بارها از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده- مثال هایی ارائه می شود.