مضامین شرقی

یکی از مهمترین بخش های تاریخ ادبیات فرانسه به دوره ادبیات نمایشی کلاسیک در قرون شانزدهم و هفدهم و هجدهم میلادی مربوط می شود که در جریان آن آثار نمایشی برجسته ای توسط نمایش نامه نویسان بزرگ فرانسوی، چه به صورت تراژدی و چه به شکل کمدی، با استفاده از اصول و قواعد مکتب ادبی کلاسیسیم و موضوعات اصیل عهد یونان و روم باستان خلق شده اند؛ اما این نویسندگان علاوه برآن از مضامین گوناگون حکایات و داستانها و افسانه های شرقی برگرفته از منابع غنی و پربار فرهنگ و ادب تمدن های کهن شرق به ویژه ایران (پارس)، عثمانی (ترک)، هند و چین نیز برای خلق آثار بدیع و تازه نمایشی خود بهره گرفته اند. در این مقاله به اختصار به بررسی این موضوعات و مضامین گوناگون شرقی در ادبیات نمایشی کلاسیک فرانسه پرداخته می شود.

در این مقاله، ضمن معرفی کانستانتین بالمونت شاعر سمبولیست سدۀ بیستم روسیه معروف به ملک الشعرا و شمس الشعرا در ادبیات روسی، به آن دسته از اشعار با مضامین شرقی وی، که هم سو با اساس مکتب سمبولیست روسی است، پرداخته شده است. بالمونت یکی از بنیان گذاران مکتب سمبولیست روسی است. این ایدۀ ادیان الهی، که با مرگ انسان تنها جسم او از بین می رود و بازگشت انسان به سوی خداست، اساس سمبولیسم روسی نیز است که در اشعار بالمونت به کرّات ملاحظه می شود. سپس به خاستگاه و نحوۀ شکل گیری برخی از مضامین شرقی اشاره خواهد شد. عناصر چهارگانه یا عناصر اربعه (آتش، آب، خاک، و هوا) از مضامین اصلی اشعار بالمونت است. بالمونت با شاعران ایرانی مانند مولانا، خاقانی، و حافظ آشنا بود و به نظر می رسد اشعار با مضامین عناصر چهارگانه به تأسی از شاعران ایرانی سروده شده اند. او که درپی یافتن «شمس» در این دنیاست، تحت تأثیر قرآن ، پیامبر اکرم (ص)، آثار عرفانی ایرانی شرقی، و صوفی گری حافظ و مولاناست و اشعار «فراموش نکن: قرآن کتاب پرهیز است»، «ازآن جا»، «ستارۀ صحرا»، «سکوت»، «جلال الدین رومی»، «پند»، «عندلیب»، و ... را براساس مضامین شرقی و اشعار شاعران ایران زمین سروده است. مضامینی که در شکل گیری اندیشه های عرفانی و صوفیانۀ شاعر روس تأثیرگذار بودند و توجه عمدۀ شاعر در آن ها به «جهان هستی» و مفهوم «ازلیت و ابدیت» است.