روابط نظامی

روابط نظامی چین و جمهوری اسلامی ایران راهبردی ترین و مبهم ترین بخش از روابط دو کشور است که همواره حسایت ، نگرانی و واکنش آمریکا را به دنبال داشته است . در این مقاله تلاش شده است تا ضمن بیان انگیزه ها و فرصت های چین در همکاری نظامی با ایران ، و بررسی اجمالی و آماری سیر همکاریهای نظامی ایران با کشورهایی چون کره شمالی ، روسیه ، اکراین و ... ، جایگاه چین در روابط نظامی ایران تعیین گردد . سپس با توجه به حساسیت بیش از حد آمریکا نسبت به تسلیحات موشکی ، شیمیایی و هسته ای ، همکاریهای چین با ایران در این خصوص بررسی شود ؛ و در پایان نقش آمریکا در فراز و فرود روابط نامی دو کشور مورد مطالعه قرار گیرد .

  طی سال های اخیر روابط ایران و روسیه توسعه چشمگیری را تجربه کرده است به نحوی که در برخی تحلیل ها از حرکت روابط دو کشور به سمت اتحاد استراتژیک سخن به میان آمده است. سؤال اصلی که این پژوهش به آن می پردازد این است که دلیل عدم ارتقای این روابط به سطح اتحاد استراتژیک با وجود توسعه در ابعاد نظامی و امنیتی چیست؟ برای این منظور از روش توصیفی تحلیلی و نظریه واقع گرایی با تکیه بر بحث اتحادها بهره گرفته شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که روابط ایران و روسیه بیش تر متأثّر از نیازهای اقتصادی، نظامی و سیاسی ایران بوده و عزم جدی در طرف مقابل برای ارتقاء این روابط به سطح اتحاد استراتژیک وجود نداشته است. افزون بر این، ایران هیچ گاه در اولویت امنیتی سیاست خارجی روسیه قرار نداشته و روابط نهادینه بین دو دولت و ملت که لازمه چنین اتحادی است شکل نگرفته است. بالعکس روند روابط سیاسی دو طرف شکاف بین دو ملت و ایجاد حس بی اعتمادی در میان ایرانیان نسبت به روس ها را دامن زده است.  

تاریخ روابط سیاسی، نظامی، دیپلماسی و فرهنگی گسترده میان امپراطوری عثمانی و دولت صفویه، در منابع دست اول عثمانی به طور شایسته به تصویر کشیده شده است. نویسنده، نوشتار حاضر را با هدف معرفی و بررسی منابعی که به زبان ترکی عثمانی، روابط ایران و عثمانی را منعکس کرده اند، به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای این هدف، نخست به طور مختصر، مناسبات میان دو دولت ایران و عثمانی را در قالب 8 دوره مجزا، تقسیم و تشریح می نماید. سپس، منابع دست اول به زبان ترکی عثمانی را که برای بررسی تاریخ روابط عثمانی – صفویه قابل استفاده بوده و امروزه نیز در دسترس هستند، به گروه های ذیل تقسیم بندی می کند: اسناد و مدارک آرشیوهای عثمانی، مجموعه های منشآت، آثار تاریخ نگاری، آثار وقایع نگاری پدیدآمده در قرون شانزده و هفده میلادی؛ از جمله غزوات نامه ها و ظفرنامه ها، نسخه های خطی رساله های متفرقه، و سیاست نامه.

عربستان سعودی و ایالات متّحده ی امریکا، دهه های طولانی است که روابط گسترده ی خود را در همه ی عرصه ها ازجمله نفت و اسلحه به شکلی تنگاتنگ و استراتژیک حفظ نموده اند. عربستان مهم ترین واردکننده ی تسلیحات و تجهیزات نظامی از امریکا می باشد و از این طریق سود بسیار زیادی به حساب شرکت های بزرگ تسلیحاتی این کشور وارد می شود. ازآنجاکه در طیّ سال های اخیر با افزایش بازیگری عربستان در مناقشات منطقه، این میزان از واردات تجهیزات نظامی چندین برابر افزایش یافته است، سؤال مهم آن است که افزایش حجم و تعداد تسلیحات از سوی عربستان چه تأثیری بر روی ساختار نظامی و قدرت مانور این کشور در عرصه ی تحوّلات منطقه ای داشته است؟ این مقاله در چارچوب نظریه ی واقعگرایی و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، درصدد اثبات این فرضیه است که افزایش کمّی در حوزه ی تجهیز ارتش به مدرن ترین انواع ادوات و تسلیحات نظامی، به تنهایی عامل تعیین کننده در افزایش قدرت نظامی یک کشور نمی باشد، بلکه باید فاکتورهای مهمّ دیگری همچون دسترسی به دانش روز نظامی، در اختیار داشتن منابع انسانی کافی، هوش نظامی و تولید تاکتیک ها و استراتژی های نوین جنگی، بومی سازی تسلیحات و عدم وابستگی نظامی را در این خصوص در نظر گرفت. عدم توجّه به موارد مذکور و تأکید عربستان سعودی بر روی افزایش کمّیِ صرف، در کنار وابستگی تسلیحاتی و نظامی به قدرت های بزرگ -به ویژه امریکا- ازجمله عواملی است که سبب شده تا شاهد افزایش مؤثّری در قدرت نظامی این کشور در عرصه ی تحوّلات منطقه ای نباشیم.

بررسی روابط ایران با سایر کشورها در دوره پهلوی اول به دلیل آن که هم در عرصه داخلی (استقرار نظم جدید و انقراض حکومت قاجارها پس از سال ها) و هم در عرصه خارجی (شکل گیری قطب بندی های جدید در نظام بین الملل) متضمن حوادث تاثیرگذاری در تاریخ معاصر بوده است، می تواند به درک جامع جایگاه ایران در این دوره کمک شایانی کند. در این میان کاربست نظریه نظام جهانی به دلیل ویژگی های ماهوی آن و تقسیم بندی کشورها در دو محور مرکز و پیرامون نیز برای تحقق هدف مذکور، مفید به نظر می رسد. با توجه به این نکات در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی بوده ایم که: در چارچوب نظام جهانی اقتصادی، وضعیت روابط تجاری – نظامی ایران و قدرت های اروپایی ناظر بر چه مواردی بوده و جایگاه ایران در نظام مذکور چگونه بوده است؟ یافته های ما که با به کارگیری روش توصیفی – تحلیلی و واکاوی اسناد، مدارک و منابع مرتبط با موضوع حاصل شد حاکی از آن بود که در قالب نظام جهانی، جایگاه کشور ایران به عنوان یک کشور حاشیه ای تثبیت شد؛ به همین دلیل در بعد تجاری، فراهم کردن مواد اولیه و خام فروشی برای تامین صنایع کشورهای مرکزی و در بعد نظامی اکتفا به مونتاژ، وابستگی شدید نیروهای نظامی به تسلیحات وارداتی و سلب امکان سیاست گذاری مستقل در حوزه صنایع نظامی از جمله مهم ترین ویژگی های روابط ایران و قدرت های اروپایی در دوره پهلوی اول بود.