نگرش مدنی

برنامه های مدارس از لحاظ فلسفی باید آیینه تمام نمای ارزش ها، خواست ها و انتظارات اجتماعی باشند و به همین دلیل، شناسایی مسائل و نیازهای اساسی اجتماعی محوری ترین عنصر در تصمیم گیری محسوب می شود. به عبارت دیگر هدف اصلی برنامه های مدارس این است که دانش آموزان را جامعه پذیر کرده و آنها را با دانش، ارزشها، گرایش ها و مهارت های ضروری جهت زیست در جامعه آماده سازند.علیرغم آنکه فلسفه نظام آموزش و پرورش، حصول به هدف های تربیت شهروندی است، دامنه اقدامات و مطالعات انجام شده در این راستا، در داخل کشور بسیار ناکافی و نارسا است. مقاله حاضر از طریق بررسی ها و مطالعات میدانی بر آن است تا نشان دهد شهروند خوب باید دارای چه ویژگی ها و خصوصیاتی باشد. در این راستا از طیف وسیعی از مطالعات انجام شده در زمینه مطالعات شهروندی بهره گرفته شده و سپس با استفاده از نظرات متخصصان تعلیم و تربیت و علوم اجتماعی، این مطالعات برای جامعه ایرانی بومی سازی شده است و سرانجام ویژگی های ذیربط در سه قلمرو دانش مدنی، توانش مدنی و نگرش مدنی طبقه بندی شده است. همچنین پژوهش حاظر به دنبال شناسایی میزان توجه به تربیت شهروندی در مراحل تدوین، اجرا ارزشیابی برنامه های مدارس بوده است.نتایج نشان میدهد که ویژگی های مورد نظر در سه حیطه کلی دانش مدنی، توانش مدنی و نگرش مدنی، برای جامعه ایران مهم و اساسی ارزیابی شده است. همچنین داده ها نشان می دهند که در مراحل طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه ها توجه کمی به پرورش ارزش ها ی شهروندی می شود و اصلاحات اساسی در این راستا الزامی است.

هدف این پژوهش شناسایی و سنجش وضعیت پیشایندها و پسایندهای شهروند حرفه ای در نظام آموزشی کشور در یک مدل فرایندی بود. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی؛ از نظر روش جمع آوری داده ها توصیفی – پیمایشی و از نظر نوع داده، ترکیبی (کیفی-کمی) از نوع اکتشافی بود. خبرگان جامعه علمی دانشگاهی و متخصصان آموزش وپرورش بودند و در بخش کمی جامعه آماری شامل کلیه معلمان مدارس ابتدایی سطح کشور به تعداد 358000 نفر بود. حجم نمونه در بخش کیفی با استفاده از اصل اشباع نظری 23 نفر تعیین شد و این افراد با روش هدفمند انتخاب شدند و در بخش کمی نیز با استفاده از فرمول کوکران 900 نفر به عنوان نمونه تعیین شد و این افراد با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه های نیمه ساختار یافته و در بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته 160 سؤالی بود. برای سنجش روایی پرسشنامه از روایی محتوا و سازه استفاده شد که نتایج بیانگر روایی ابزار بود. برای سنجش پایایی مصاحبه از پایایی باز آزمون (0.77) و روش توافق درون موضوعی (0.83) استفاده شد؛ همچنین به منظور اطمینان از پایایی پرسشنامه از دو روش ضریب آلفای کرونباخ (برای تمام مؤلفه ها بزرگ تر از 0.7) و باز آزمایی (برای تمام مؤلفه ها بزرگ تر از 0.7) استفاده شد که نتایج بیانگر پایا بودن ابزارها بود (84/0). روش تحلیل داده ها در بخش کیفی کدگذاری باز و محوری بود؛ همچنین در بخش کمی از روش های آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، جداول، اشکال و نمودارها استفاده شد و در بخش استنباطی از روش های تحلیل عاملی (تأییدی و اکتشافی) و آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. نتایج نشان داد که عوامل موثر در تربیت شهروندی را می توان در سه دسته درونداد، فرذایند و برونداد دسته بندی کرد عوامل درون داد شامل، اهداف و فلسفه تربیت، فناوری و تجهیزات آموزشی، نیروی انسانی، معیارهای ارزیابی، استانداردها و منابع آموزشی؛ عوامل فرایند شامل مؤلفه هایی مانند روش های تربیت، پداگوژی، محتوای آموزش و فرایندهای آموزش و کارکردهای پنهان تربیت است و عوامل برون داد، یعنی شهروند حرفه ای شامل شناخت، توانایی و نگرش مدنی می باشد. بر اساس مؤلفه های شناسایی شده مدل شهروند حرفه ای ارائه شد و برازش آن با استفاده از شاخص های مطلق، نسبی و تعدیل یافته مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج حاکی از برازش آن داشت؛ همچنین نتایج نشان داد که وضعیت تمام مولفه های شناسایی شده در بین معلمان ابتدایی در حد مطلوب بود.

بی تفاوتی اجتماعی وضعیتی است که طی آن، افراد با بی اعتنایی به واقعیت های پیرامون از انجام مشارکت اجتماعی- سیاسی، مسئولیت های اجتماعی، فعالیت های دگرخواهانه و درگیری فعال و مدنی در مسائل اجتماعی اجتناب می کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین شبکه های اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی انجام شده است. متغیرهای تحقیق حاضر؛ شبکه های اجتماعی (میزان و تنوع استفاده)، نگرش و رفتار نوع دوستانه، نگرش و رفتار مدنی و بی تفاوتی اجتماعی بوده است. جامعه آماری تحقیق، شهروندان مناطق 1و 2 تهرانی بوده که به عنوان افراد نمونه با استفاده از نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. در چارچوب نظری تحقیق جهت تبیین رابطه بین بی تفاوتی اجتماعی و شبکه های اجتماعی از نظریه های خوش بینانه، بدبینانه و میانه و نظریات نظریه پردازانی همچون: مارکس و وبر و مرتون استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که میزان بی تفاوتی در حد متوسط رو به بالاست و بین متغیرهای نگرش نوع دوستانه، رفتار نوع دوستانه، نگرش مدنی، رفتار مدنی، تنوع استفاده از شبکه های اجتماعی، میزان استفاده از شبکه های اجتماعی، متغیرهای زمینه ای (سن، جنس، پایگاه اجتماعی- اقتصادی)، همبستگی اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی رابطه وجود دارد. در این میان، همبستگی اجتماعی به عنوان متغیر واسط، بیشترین اهمیت را در تبیین بی تفاوتی اجتماعی داشته است.