روان شناسی علم

مقاله حاضر دو هدف عمده را تعقیب می کند. اول ارایه یک معرفی مختصر و سهل الوصول از آن شاخه هایی از قلمرو علم پژوهی که شناخت وجوه متنوع پدیدار پیچیده علم و مدیریت عالمانه آن را ممکن می سازند. در وهله دوم بر مفهوم اصالت علمی متمرکز می گردد و تلاش می کند، با توجه به چارچوب های مفهومی فراهم آمده در مرحله پیشین، به ارایه تحلیلی از اصالت در تولیدات علمی و عوامل موثر بر کم و کیف آن بپردازد. هم چنین راه های تبیین میزان اصالت علمی موجود در یک نظام علمی را مورد بررسی قرار داده و در نهایت، به ارایه پیشنهاداتی در باب تمهیدات سیاست گذاری موثر برای افزایش خلاقیت و اصالت در تولیدات علمی می پردازد.

التفات به نقش بی بدیل علم در پیشرفت کشورها و توجه ویژه به این موضوع در سال های اخیر سبب شده است که در کنار مطالعه علم از منظر فلسفی و تاریخی، از زوایایی که به بُعد تجویزی آن، یعنی برنامه ریزی و خط مشی گذاری علم مرتبط تر است، نیز نگریسته شود. علاوه بر اقتصاد و جامعه شناسی علم، این بار از منظر روانشناسی علم، یعنی بررسی عوامل روانشناختی تأثیرگذار در رفتار علمی دانشمندان، به مطالعه علم پرداخته ایم. یکی از شاخه های روانشناسی علم، روانشناسی اجتماعی علم است که در سنجش با دیگر شاخه های آن، نوپاتر بوده است و به مطالعه نحوه تأثیرگذاری افراد و دانشمندان دیگر در فعالیت علمی می پردازد. تأثیرات آزمایشگر بر آزمایش، تأثیرات اجتماعی  فرهنگی در علم، تأثیرات ارزیابی علم، شبکه های علمی، مربیگری و آموزش، فرایندهای گروه های کوچک در علم و نسبت جنسیت و علم، ازجمله موضوعاتی است که تاکنون درباره آن ها مطالعه شده است. مطالعات موردی تاریخی، پارادایم های آزمایشگاهی، بررسی تأثیر رقابت و همکاری، ادراک و جانب داری افراد بر رفتار علمی، نحوه تخصیص علت به آثار، مسائل مربوط به روانشناسی صنعتی سازمانی نیز از موضوعاتی است که درباره آن ها مطالعه جدی نشده است و به منزله افق های پیشِ روی روانشناسی اجتماعی علم مطرح اند. گسترش کمّی و کیفی ارتباطات بین المللی، تأکید ویژه بر شاگرد پروری و تخصیص امتیاز ویژه برای آن در ارتقای اعضای هیئت علمی، برقراری تعادل میان فعالیت های فردی و گروهی در پژوهش های علمی، توزیع و تخصیص درست موقعیت های علمی و مشاغل مرتبط به نسبت جنسیت و درنهایت کمک به توسعه رشته روانشناسی علم، پیشنهاداتی برآمده از یافته ها برای خط مشی گذاران علم و فناوری است.