ترجمه متون ادبی

در هر متن ادبی ما شاهد نگرشی نو از متن هستیم، نگرشی که علاوه بر انتقال بینش نویسنده بیانگر نگاهی تازه به متن است، نگاه مترجم. بهمین دلیل هر ترجمه مجدد از یک متن می تواند افقهای تازه ای از آن متن را برای ما بگشاید اما در این خلاقیت مجدد نباید سه اصل مهم را فراموش کرد که هر مترجم خوب باید آن را مد نظر داشته باشد: ارائه مفهوم دقیق و صحیح از متن، لمس احساس نویسنده در متن و هنر مترجم در بیان این احساس. چنانچه این سه اصل رعایت شود هر ترجمه ای از یک متن می تواند در نوع خود یک اثر ادبی باشد.

هر چند، ترجمه در جایگاه متنِ مقصد، گویی، هستیِ مستقلی ندارد، اما در ادبیاتِ زبانِ مقصد می تواند دارنده هویت و هستی باشد. مسئله نقد و ارزیابیِ ترجمه متن های ادبی، به ویژه با تمرکز بر عنصرهای فرهنگی، امری ضروری است. تحلیلِ عنصرهای معنایی، یکی از شیوه های ارزیابی است که  به بررسی روابطِ معناییِ میانِ واژگانِ مبدأ و مقصد می پردازد. هدف از پژوهشِ حاضر، بررسی و نقدِ عملکردِ مترجمِ بومی (بشیری) و غیربومیِ (کاستلو) رمانِ بوف کور صادق هدایت بوده که با تکیه بر شاخصه های تحلیل عناصر و بارِ معناییِ واژگان انجام شده است. شاخصه های مورد اشاره، به وسیله نگارنده، در هفت رخ دادِ حفظ، تأکید، جبران، بسط، قبض، حذف و نویسه گردانی شرح داده شده اند. خطاهای مترجم ها نیز به صورت گسترده مورد بررسی قرار گرفتند. بر پایه یافته های پژوهش، واژه های حوزه دین، شغل ها و اشیاء جزء پرچالش ترین مفاهیم برای هر دو مترجم بوده اند. همچنین، رخ دادهای «قبض» و «جبران» بیشترین و رخ دادهای «تأکید»، «حذف» و «خطا»، کمترین درصد فراوانی را در هر دو ترجمه داشته اند. نتیجه نهایی پژوهش، نمایانگر موفقیتِ بیشتر مترجمِ بومی در نگهداشتِ عنصرها و بار معناییِ واژگانِ معادل یابی شده، است. دلیل این امر را می توان، آشناییِ بیشترِ مترجمِ بومی با فرهنگِ مبدأ دانست.

ترجمه پژوهی و نقد ترجمه را می توان زیرشاخه ای از متن پژوهی دانست. موضوع تحقیق حاضر، بررسی خطاهای آشکار در پیکره ای دوزبانه شامل یک رمان فارسی و دو ترجمه انگلیسی است. در این پژوهش، کلیه واژگان و عباراتی که به خطا ترجمه شده اند، دقیقاً بررسی شد. طبق یافته ها، مقوله های واژگانی چالش برانگیز برای دو مترجم انگلیسی یکسان نبود. ازآنجاکه مترجم غیربومی در ترجمه اصطلاحات و برخی گروه های اسمی دچار چالش اساسی بوده است، می توان مطالعه دقیق اصطلاحات متون ادبی زبان مبدأ را برای عملکرد مطلوب تر این گروه از مترجمان حیاتی دانست. نکته مهم اینجاست که مترجم بومی سه بار اثر خود را ویرایش کرده است. یافته دیگر این جستار نشان می دهد که مترجم غیربومی حدوداً سه برابر بیش از مترجم بومی دچار خطاهای آشکار شده است و این تأکیدی بر لزوم ویرایش مکرر متن مقصد، توجه به مقوله پویایی متن و مشارکت فعال تر مترجمان بومی در ترجمه شاهکارهای ادبیات ملی خود است.