پژوهش های جغرافیایی

این مقاله به بررسی روند شمارگان منتشر شده فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی در 10 سال گذشته از شماره 36 ( مهر ماه 1378) تا شماره 66 ( زمستان 1387) در قالب 8 پارامتر:«سهم موضوعی مقالات »، «مشارکت گروههای علمی ـ تخصصی»، «منابع و مآخذ»، تفکیک مقالات برحسب منبع استخراجی«و »روش و تکنیک های مورد استفاده« پرداخته است. در این پژوهش 320 مقاله در 30 شماره منتشره مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش تحلیل محتوای کمی می باشد. این تحقیق به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود. نتایج به دست آمده نشان دهنده پیشرفت کمی و کیفی در 8 پارامتر مورد بررسی است. مقالات در 15 رشته علوم جغرافیایی بررسی که موضوعات جغرافیای طبیعی بیشترین سهم را از علوم جغرافیا داراست؛ به طوری که اقلیم شناسی با 5/17 درصد بیشترین موضوع مورد استفاده در این مقالات بوده است. بررسی مولفین مقاله نشان می دهد، مؤلفین با رتبه علمی استادیار بیشترین تعداد از نویسندگان را به خود اختصاص داده اند. مقالات از 19 گروه علمی ـ تخصصی ارسال و در مجله مشارکت داشته اند. همچنین تنها 6/6 درصد از مقالات مورد بررسی حاصل استخراج از کارهای علمی ـ پژوهشی قبل بوده است و در اغلب مقالات روش تحقیق در مقاله به روشنی ذکر نشده است و بیشترین روش تحقیق استفاده شده در مقالات روش تحلیلی ـ توصیفی بوده است.

تقلیل فضا به عینیت صرف و اکتفا کردن به روش های صرفاً کمی در ارتباط با شناخت فضای جغرافیایی مسائلی را برای علم جغرافیا به خصوص در چند دهه اخیر مطرح ساخته است یکی از این مسائل را می توان عدم فهم جهان، فضا و تجربه زیسته کنشگران محلی دانست. در این مقاله سعی شده است تا با شناخت ویژگی های هستی شناسانه، معرفت شناسانه و روش شناسانه پژوهش های جغرافیایی (با تأکید بر پژوهش های جغرافیای روستایی) نشان داده شود که این پژوهش ها از منظر پارادایم شناسی در کدام دسته از پارادایم های اثبات گرایی، تفسیری و انتقادی قرار می گیرند و در نهایت به نقد و بررسی پژوهش های جغرافیایی پرداخته شده است. به منظور دست یافتن به اهداف تحقیق و همچنین پاسخ گویی به سؤال های تحقیق از روش تحلیل محتوا از نوع تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. تحلیل محتوای 70 مقاله اخیر نشریات جغرافیایی (پژوهش های روستایی) نشان می دهد که نگاه غالب هستی شناسی پژوهش های جغرافیایی در پارادایم اثبات گرایی جای دارد. همچنین، از نظر معرفت شناسی، در 54 مقاله رابطه پژوهشگر و پژوهش شونده به صورت سوژه ابژه و بر اساس یک ارتباط دوگانه بوده است. بر اساس روش شناسی هم غالب پژوهش ها (57 مقاله) به روش صرفاً کمی اکتفا کرده اند. به منظور برون رفت از وضعیت فعلی پژوهش های جغرافیایی (حاکمیت اندیشه اثبات گرایانه) پژوهشگران می توانند در کنار ابزارهایی مانند پرسشنامه، تکنیک ها و مدل های آماری و نرم افزارهای تحلیل فضا مانند جی آی اس (GIS) از «زبان» به عنوان خانه هستی، به شناخت و فهم فضای کنشگران محلی نائل شوند.