فضاهای قابل دفاع

امنیت یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در محیط های شهری است. بنابراین نیاز به امنیت در فضاهای شهری، موجب شکل گیری مجموعه نظریه های مستندی چون نظریه «فضاهای قابل دفاع» و «پیشگیری از جرم از راه طراحی محیطی» (CPTED) شده است. در این نوشتار، ابتدا جنبه های مختلف مرتبط با نظریه های فضای قابل دفاع بررسی، و عناصر کلیدی آن تعریف شده است. در ادامه نقش فضاهای قابل دفاع به عنوان سرمایه ای اجتماعی در کاستن از میزان جرم و جنایت در شهرها مورد توجه قرار گرفته است. در پایان نیز رویکرد فضاهای قابل دفاع در شهرهای سنتی ایران، با تأکید بر شهر اصفهان بررسی شده است. هدف این تحقیق، بررسی فضاهای قابل دفاع در عرصه شهری و نقش این فضاها به عنوان سرمایه ای اجتماعی در کاستن از میزان جرم و جنایت شهری است. ضمن اینکه با مرور روند شکل گیری شهرهای سنتی ایران، به بررسی پیشینة این رویکرد- فضای قابل دفاع- در شهرهای تاریخی سرزمین کهن ایران (نمونه شهر اصفهان) پرداخته است. سؤال محوری مقاله این است: آیا بین سرمایه اجتماعی و فضاهای قابل دفاع در سطح محلات شهری رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ روش تحقیق مقاله، تحلیلی- اسنادی از نوع توصیفی است و نویسندگان با بهره گیری از منابع، اسناد و مدارک مرتبط با تحقیق، به تحلیل موضوع پرداخته اند. نتایج و یافته های تحقیق پیشینه وجود فضای قابل دفاع- در طراحی و برنامه ریزی- را در شکل گیری شهرهای تاریخی ایران تأیید می کند. فضاهای قابل دفاع و امن در شهرهای تاریخی ایران با پشتیبانی از مفهوم سرمایه اجتماعی، تحت نظارت همگانی و با مسئولیت جمعی مراقبت می شده و در کاهش جرم و ثبات امنیتی در شهرها نقش برجسته ای داشته است.

کیفیت عرصه عمومی شهرهای ایران به جز تعداد معدودی بسیار نازل است. حوزه های مرکزی شهرها نیز به مراتب اوضاع اسفناک-تری دارند تا جایی که در فضای مدیریتی شهرها به نام بافت فرسوده شناخته می شوند. چهره آشنای این حوزه های سکونتی را علیرغم امتیازهای فراوانی که دارند و به سابقه تاریخی و هویتشان در کل شهر برمی گردد، ساختمان های مخروبه، کوچه های آلوده و معابر ناامن تشکیل می دهند. اهالی به محض اینکه بتوانند مهاجرت می کنند. اقتصاد محلی به جز لبه های بازار راکد است، نوسازی و تعمیرات جذابیتی ندارد، زمین و ملک ارزان است، اوضاع اجتماعی و فرهنگی در پایین ترین سطح قرار دارد و زیرساخت-های خدمات شهری ناقص و یا معیوب است. بنابراین، فضاهای شهری با در نظر گرفتن ارتقاءامنیت از طریق طراحی به منظور مقابله با جرم و ایجاد امنیت در جامعه باید در قلب برنامه ریزی جای گیرد. این رویکرد چه در زمان انجام عملیات نوسازی و چه پس از آن باید مورد توجه قرار گیرد. هنگامی که توسعه کامل گردد در صورت بی توجهی به قابل دفاع کردن فضاهای شهری فرسوده، فرصت اصلی برای گنجاندن اقدامات پیشگیری از جرم از دست رفته است و هزینه اصلاح یا تغییرات نامناسب توسعه، بسیار بیشتر از هزینه انجام اقدامات مذکور در ابتدای کار می باشد.