شیوه معیشت

این مطالعه با توجه به عامل جغرافیا، به بررسی روند تغییرات معیشتی کوچندگان و متغیرهای مؤثر در تحول آن در ایل بختیاری از شیوه دامداری سنتی در گذشته، تا استحاله این شیوه در یکجانشینی در دوره معاصر و چگونگی بر‌هم‌کنش‌های زیست‌محیطی آنان می‌پردازد. چنین بحث شده که تحول کوچندگی و روی‌آوری به یکجانشینی در زاگرس، به عنوان راهبردی انطباقی به شرایط نوپدید زیست محیطی در ارتفاعات و به دلیل محدودیت و پراکنش منابع، ضعف اقتصادی- فرهنگی در برابر با یکجانشینان، تغییر در زیرساخت معیشت و مکانیسم‌های آن مطرح است. با گسترش بخش صنعت و کشاورزی و تولیدات و محدودیت‌های ناشی از آن، کوچندگان با عواملی چون: محدودیت جغرافیایی در بُعد حرکتی، تلاش برای دسترسی به منابع و بر‌هم‌کنش‌های پیاپی اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی مواجه هستند. تأثیر عوامل فوق در روند روی‌آوری کوچندگان به یکجانشینی مطرح است. مواد اصلی و مورد آزمون در بیان چنین انگاره‌ای از پژوهش‌های مردم شناختی دو تیره ملک‌محمودی و تات‌خیری در دو منطقه الیگودرز و شمال دزفول و همچنین از شواهد جغرافیایی و مردم‌ شناسی تاریخی در مطالعات پیشین منطقه تشکیل یافته‌اند. در این مقاله سعی شده تا روند تغییرات شیوه معیشت و زندگی کوچندگان مورد بررسی قرار گیرد. داده های تحقیق از طریق پژوهش های میدانی در تیره های ایل بختیاری(1384) بدست آمده است.

توزیع فضایی عشایر می رساند که زندگی کوچندگی در ایران از تنوع بسیاری برخوردار است و باید با توجه به شرایط جغرافیایی هریک از واحدهای متجانس قطب های عشایری برنامه های مشابهی ارائه نمود چون در غیر این صورت به نتیجه ی مطلوب نمی توان دست یافت. امروزه در کشور با سه گروه عمده روبرو هستیم:1-گروهی که اسکان یافته اند 2- گروهی که در انتظار فرصت برای اسکان هستند. 3- گروهی که در حال حاضر به کوچ ادامه می دهند. شکل گیری هریک از این الگوها در منطقه جغرافیایی ازکشور تحت تأثیر عواملی مانند توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی ، عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می باشد.در این پژوهش مشخصه های ایل قشقایی در زمینه های جمعیتی، اقتصادی به تفکیک تولید و درآمد و هزینه مورد ارزیابی قرار گرفته است.نتایج بررسی ها نشان از بنیان های ضعیف مالی گروه کوچنده در عشایر است و با سایر گروهها در سطح آماری معنی دار است. مهمترین نکته در این زمینه این است که شیوه ی تولید عشایری هماهنگی های خود را با مقتضیات زمان از دست خواهد داد و این شیوه باید متحول شود.بدین منظور در محیط های عشایری باید مطالعات کارشناسی دقیقی انجام شود و نمی توان برای تمام مناطق عشایری ایران یک شیوه از معیشت را اعمال نمود. بلکه هر قطبی نوعی برنامه ریزی ویژه را می طلبد. از این رو علاوه بر شناخت ویژگی های ساختاری، معرفت همه جانبه از روحیات، انگیزه ها و تمایلات عشایر در خصوص مقوله تغییر و تحول در شیوه تولید و جایگزینی دامداری های بسته و متمرکز شایان هرگونه دقت ویژه می باشد. پژوهش حاضر نشان داد که عشایر مورد مطالعه با تأکید بر برخی عدم وابستگی های ایلی گرایش در مجموع مثبت برای دگرگونی در شیوه تولید عشایری را دارا هستند

شکل مسکن و بافت کالبدی یک سکونت گاه روستایی تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله عوامل اقلیمی، طبیعی، عوامل اجتماعی – فرهنگی و عوامل اقتصادی قرار دارد که مجموعه این عوامل نیز خود بر یکدیگر تاثیر می گذارند. نحوه تاثیر گذاری این عوامل بر شکل سکونتگاه های انسانی به روش های مختلف و در پژوهش های متعددی مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما این در حالی است که تاثیر عوامل اقتصادی که برگرفته از نوع معیشت ساکنین است، بر شکل سکونت گاه ها، کمتر مورد کنکاش قرار گرفته است. بر همین اساس در پژوهش حاضر این موضوع مورد بررسی قرار گرفته و با استخراج الگوهای غالب معیشتی در یک روستا در حاشیه خلیج فارس، تاثیر این الگوها با شکل گیری مسکن روستایی در سه مقیاس کلان، میانی و خرد مورد تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش روستای بوستانو از توابع شهرستان بندرعباس در استان هرمزگان به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. بر اساس یافته های پژوهش، در میان ساکنین این روستا، سه الگوی معیشت شامل معیشت مبتنی بر صیادی، معیشت مبتنی بر تجارت و معیشت کارگری وجود دارد. در جریان فرایند توسعه کالبدی روستا نیز حوزه زندگی ساکنین این سه الگوی معیشتی در قالب سه بافت متمایز شامل بافت قدیم در حاشیه دریا، بافت میانه و بافت جدید روستا شکل گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی مبتنی بر استدلال منطقی است که شیوه گردآوری اطلاعات در آن شامل مشاهده مستقیم، مصاحبه با اهالی و نیز بررسی اسناد و مدارک موجود در ارگان های ذیربط بوده است. در نهایت این پژوهش ضمن تایید فرضیه تاثیرپذیری شکل سکونتگاه های روستایی از الگوهایی معیشت ساکنین آنها، به این نتیجه دست یافت که در سکونت گاه های روستایی، استفاده از فضاهای انعطاف پذیر با قابلیت انجام تنوع عملکردی، افزایش نسبت فضا به توده در نظام پیکره بندی خانه ها و نیز ساخت انبارها و فضاهای مناسب جهت تهیه، تفکیک و دپوی محصولات تولیدی، از جمله مهمترین الزاماتی است که تحت تاثیر معیشت در سازمان فضایی خانه ها شکل می گیرد.