ارزیابی علم و فناوری

تحقیقات انجام شده در خصوص توسعه ، که تجربه جوامع مختلف نیز آن را تأیید میکند، نشان میدهد توسعه متوازن و پایدار در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی، بر توسعه علم و فناوری مبتنی است. تحقق این امر نیازمند فرایند کلان و گسترده ای شامل سیاستگذاری، تعیین راهبردها، برنامه ریزی منظم و دقیق و اجرای علمی، کامل و مؤثر این فرایند است. در این میان، شناخت دقیق نقاط قوت و ضعف و چالشهای پیش رو، داشتن تصویری روشن از وضعیت اقتصادی و اجتماعی و بخصوص وضعیت علم و فناوری، امری اجتناب ناپذیر است. با توجه به شاخصهای ارزیابی علم و فناوری مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (شاخصهای نیروی انسانی) و گزارشهای ارزیابی کلان علم و فناوری، تصویری از روند تحولات علم و فناوری کشور طی یک دوره چهار ساله ترسیم شده است. آمار و ارقام نشان میدهد که وضعیت بخش نیروی انسانی تحقیقات تا سال 1379 دارای رشد نسبی مناسبی بوده است، لیکن با توجه به رشد 5/1 درصدی جمعیت، این رشد متوقف شده است.

مقدمه و هدف: پیشرفت سریع فناوری و فراگیری دانش، زمینه ساز ورود به عصر اطلاعات و تشکیل جوامع دانش بنیان است. شرکت های دانش بنیان، علم و دانش تولید شده و ایده های جدید را دریافت کرده و در یک فرآیند کاملاً ساختارمند، تجاری سازی می کنند بنابراین ارزیابی عملکرد علم و فناوری این شرکت ها از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف این پژوهش مطالعه تحلیلی شاخص ها و مدل های ارزیابی علم و فناوری و ارائه مدلی جهت سنجش و ارزیابی عملکرد علم و فناوری شرکت های دانش بنیان در ایران است. روش اجرای پژوهش: این پژوهش با استفاده از روش های اسنادی و پیمایشی با بهره گیری از مصاحبه دلفی در چهار مرحله انجام شده است. از روش های مختلف آماری از جمله آزمون فریدمن جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. یافته ها و نوآوری پژوهش: مهم ترین یافته های این پژوهش عبارتند از: تعیین مهم ترین مدل های ارزیابی علم و فناوری، تعیین مهم ترین شاخص های مدل ارائه شده، سنجش تأثیر هر کدام از مدل های ارزیابی علم و فناوری بر مدل ارائه شده و رتبه بندی شاخص های 5 بخش اصلی. با توجه به پیشینه می توان گفت تا کنون مدلی جهت سنجش و ارزیابی عملکرد علم و فناوری شرکت های دانش بنیان ارائه نشده بود و مدل ارائه شده در این پژوهش را می توان سرآغاز چنین امری دانست. نتیجه گیری: در مدل نهایی از 195 شاخص مرحله اول، تعداد 95 شاخص نهایی تعیین و ارائه گردیده است. این پژوهش مدلی با 5 بخش شاخص های انسانی، مالی، ساختاری، عملکردی و بهره وری ارائه نموده است.

ارزیابی توان نوآوری در سطح ملی مقدمه سیاستگذاری در این حوزه است. به همین دلیل تاکنون مطالعات گسترده ای در این حوزه انجام گرفته و مدل های مختلفی نیز برای آن ارائه شده است. مقاله حاضر تلاش دارد تا با مروری بر مدل های ارائه شده در دنیا و همچنین اقدامات صورت گرفته در داخل کشور، اقدام به ارائه مدلی بومی برای ارزیابی توان نوآوری ج.ا. ایران نماید. بر این اساس، ابتدا تعدادی از مدل های ارائه شده - با تأکید بر مدل های ارائه شده برای کشورهای در حال توسعه- مورد بررسی قرار گرفته است. مقایسه بین مدل ها نشان می دهدکه برخی از آنها تمام مولفه های تاثیرگذار در نوآوری را برای ارزیابی مورد بررسی قرار نداده اند؛ بنابراین مدل آنها نمی تواند به صورت نظام مند مولفه های تاثیرگذار نوآوری در سطح ملی را مورد ارزیابی قرار دهد. از این رو، مقاله حاضر با مروری بر رویکردهای مختلف، جمع بندی نقاط ضعف و قوت آنها و همچنین در نظر گرفتن ملاحظات بومی کشور-که نشات گرفته از ویژگی های اقتصادی، سیاسی واجتماعی ج.ا.ایران است- چارچوب مفهومی نظام مندی برای ارزیابی توان نوآوری ارائه داده است. از آنجا که سعی بر ارائه مدلی نظام مند بوده است، مولفه های نوآوری به صورت کلی در چهار دسته مولفه های ورودی، مولفه های خروجی، مولفه های فرایندی و مولفه های محیطی مورد ارزیابی قرار گرفته اند. در ارائه چارچوب پیشنهادی سعی شده است تصویر روشنی از نقاط ضعف و قوت نظام نوآوری برای سیاستگذار ایجاد شود.