کی کاووس

دوره ی کیان در شاهنامه از کی قباد آغاز می شود و از مهم ترین دوره های اساطیری حماسه ی ملی به شمار می رود. کی کاووس، فرزند کی قباد، از مهم ترین نقش آفرینان این دوره بوده است. بسیاری از داستان های جذاب و گیرای حماسی مانند جنگ مازندران، جنگ هاماوران، سفر به آسمان، رستم و سهراب و سیاوش در عصر وی رخ می دهد. به نظر می رسد این داستان ها از ویژگی های ساختاری روشنی پیروی می کنند. درنگ در این داستان ها نشان می دهد که الگوهای خاصی در این داستان ها تکرار می شود. این پژوهش بر آن است تا برپایه ی دیدگاه های مطرح شده در ساختارگرایی با تاکید بر روش پراپ چگونگی ساختار داستان های مربوط به دوران کی کاووس را بررسی کند و روشن سازد که کدام داستان ها ساختار همانندی دارند و کدام ساختار متفاوتی.یافته های پژوهش نشان داد کارکردهای اصلی در این داستان ها- به جز داستان رستم و سهراب- تقریباً یکسان است. هم چنین با اطلاعات برون متنی تکمیل شده در مجموع دیدی نو به مخاطب می بخشد و تصویری تازه از شخصیت ها به ویژه رستم، کی کاووس و ... ارائه می کند

یکی از موضوعات قابل توجّه در بررسی سرگذشت رستم زال، تعدّد ازدواج های اوست که در ایران یا سرزمین های بیگانه روی داده است. از جمله گزارش های مهم درباره ازدواج رستم، پیوند او با دختری از خانواده پادشاهان کیانی است که در برخی متون تاریخی به اختصار و موجز از آن یاد شده است. در ادب حماسی ایران، از این ازدواج دو روایت جداگانه در دست است: یکی داستان ازدواج رستم با خواهر کی قباد که تفصیل آن در بعضی طومارهای نقّالی شاهنامه آمده و دیگری وصلت این قهرمان با خواهر کاووس، که کمتر به آن توجّه شده است. روایت اخیر به دست شاعری ناشناس در دوره ای که نمی توان تاریخ دقیق سرایش آن را تعیین نمود به نظم درآمده و در یکی از دست نویس های شاهنامه کتابت شده است.    در این مقاله نخست گزارش منظوم چگونگی ازدواج رستم با خواهر کی کاووس را می آوریم و سپس به بررسی و تحلیل آن می پردازیم.

ساخت وپرداخت شاهنامه از دوره ایلخانی، تکاپویی در پیوند با قدرت سیاسی بود. حاکمان می دانستند که یکی از راه های پابرجایی پادشاهی، همانندسازی خود با دودمان های پیشدادی و کیانی در حماسه ملی است؛ ازاین رو، تشکیلاتِ نقاشی ایرانی در مصورسازی شاهنامه با سیاست هماهنگ شد. با همه آگاهی ها از ویژگی های کاووس در حماسه ملی، چهره، دستان و پاهای کی کاووس را تنها در نگاره های شاهنامه تهماسبی سیاه کردند. ازآنجاکه این اثر سرانجام به دربار عثمانی پیشکش شد؛ پرسیدنی است که سیه رویی کی کاووس برآمده از چه نگرشی به حماسه ملی است، این نگرش در پیوند با عملکرد دولت عثمانی چه کارکردی داشت و دربار ایران با اهدای شاهنامه به عثمانی چه پیامی را فرستاد؟ پژوهش حاضر به روش تاریخی تطبیقی با کاوش در دگرگونی نگرش به تاریخ حماسی و بازسازی پیوندها میان کاووس کیانی و سلطان عثمانی می کوشد به خاستگاه سیه رونمایی کی کاووس راه برد. روش گردآوری داده ها (سفرنامه ها، تاریخ نگاری ها و مکاتبات) و تصاویر، کتابخانه ای اسنادی و تحلیل آن ها، کیفی است.بر پایه یافته ها با چرخش از نمادهای ایرانی - ترکی، به ترکی - ترکی در دوره تیموری، اسماعیل و سلیم در پی تسخیر نمادهای حماسه ملی، بر جایگاه نمادهای حماسی ناایرانی(تورانی)- ایرانی نشستند؛ بنابراین، هنرمندان ایرانی که ظرفیت های نقاشی در فراروی از متن را می شناختند، با سیه رویی کی کاووس، اعتراض صفویان را به جنگ افروزی عثمانی نمایاندند.