اریک اریکسون

در این مقاله ابتدا رفتار شخصیت های داستانی هوشنگ مرادی کرمانی براساس نظریه اریکسون، مورد مطالعه قرار گرفته است، سپس به عواملی اشاره شده که سبب توفیق او در توصیف و عرضه شخصیت های مناسب گردیده است. از نظریه «مراحل هشتگانه زندگی» اریکسون، سن بازی، سن مدرسه، و مرحله نوجوانی با ویژگی ها و رفتار شخصیت های داستان های مرادی کرمانی مطابقت دارد. براساس این نظریه، در سن بازی، کودکان ویژگی هایی نظیر ابتکار، علاقه به حیوانات و اسباب بازی. در سن مدرسه، استدلال ، احساس نیاز به کسب لیاقت اجتماعی، مواجه شدن با بحران، و در سن نوجوانی، ویژگی هایی نظیر هویت طلبی، همانندسازی و بحران هویت دارند. مرادی در شخصیت پردازی و توصیف احوال، رفتار و گفتار قهرمانان داستان های خود این ویژگی ها را رعایت کرده و متناسب با رشد شخصیت کودکان و رفتار آنان، آثار خود را پدید آورده است.

سبک زندگی امام رضا (علیه السلام)که از موضوعات پربسامد پژوهش های کنونی است، بیشتر با جنبه های خانوادگی، اجتماعی، کلامی و تربیت دینی عجین بوده و از رویکردهای روان شناختی و روش های متناسب آن بهره ای نداشته است تا بتواند تندیس جامع تری از شخصیت متعالی ایشان ترسیم کند؛ آنها با انگیزه های فرزانگی، جایگاه عاطفی معنوی و امتیازهای ایشان در میان ائمه (علیهم السلام)، احیاء و تبیین فرهنگ رضوی و رأفت حسی نشر یافته اند. پژوهش حاضر می کوشد تا از پژوهش های سبک زندگی رضوی تحلیلی روان شناختی بر اساس دیدگاه «گستره عمر» اریکسون ارائه دهد. نخستین هدف نگارش نهادینه کردن جوهره سبک زندگی رضوی در ظهورات فردی و اجتماعی، دوم؛ نمایش، طبقه بندی و ارتقای دینی عمومی در سطوح فرهنگ عملی و نظری و سوم، تحلیل روان شناختی نتایج پژوهش است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای  اسنادی و با رویکرد کیفی و روش تحلیل روانی تاریخی اریکسون پژوهش صورت گرفته، بعد از استخراج مؤلفه های اجتماعی فرهنگی و فردی تحلیل شخصیت اریکسون، ویژگی های سبک زندگی امام رضا (علیه السلام) از اسناد برساخته و مطابق مؤلفه های یادشده دسته بندی شدند. حاصل پژوهش این است که مصادیق هویت ایشان بازتاب باورها، ارزش ها و دانش های کاربردی و نمادهای رفتار عملی بوده و اساس هویت های دینی، معنوی، اخلاقی اجتماعی و ذهنی است و قابلیت الگوپذیری همگانی دارد.

تحلیل روان شناختی آثار ادبی و پدیدآورندگان این آثار،  از شیوه های نوین نقد و پژوهش در ادبیّات فارسی محسوب  می شود. بر همین اساس در این مقاله، مؤلّفه های رضایتمندی در اشعار فریدون مشیری بر اساس نظریه ی رشد شخصیت اریکسون با رویکردی نمادین و تمثیلی مورد بررسی قرار گرفته است.این پژوهش علاوه بر روشن ساختن اشکال رضایتمندی در شعر مشیری،  میزان موفّقیت او در کاربرد آرایه های نماد و تمثیل را نیز آشکار می سازد. توجّه به خاستگاه نمادها و نوع تمثیل ها از دیگر مواردی است که در این مقاله مورد توجّه بوده است. براساس نظریه ی اریکسون، رضایت درونی در سایه ی ثمربخشی و امیدواری شکل می گیرد. نمودهای این دو مؤلّفه در اشعار مشیری، به شکل ویژگی های مثبت شخصیتی، نظیر احساس مسئولیت، عشق ورزی ،  مبارزه با جهل و خشونت،  دوری از حسرت و ناامیدی و ... و بیشتر در قالب اشکال نمادین و تمثیلی دیده می شود. نمادهای مورد استفاده در اشعار مشیری اغلب برگرفته از طبیعتند و تمثیل ها بیشتر برای بیان مفاهیم فکری و انسانی مورد استفاده قرار گرفته اند.

تحلیل روان شناختی آثار ادبی در قرن اخیر افزایش چشمگیری داشته است. با ظهور روان کاوی مبتنی بر نظریات فروید این رویکرد به طور جدی تری رشد کرد. اریک اریکسون از شاگردان ممتاز فروید که برای اولین بار مفهوم بحران هویت را ابداع کرد، رویکردی تجربی در باب حیات انسان برگزید و با تقسیم عمر انسان به هشت مرحله تمامیت آن را در برگرفت: نوزادی، اوایل کودکی، پیش دبستانی، دبستانی، نوجوانی، جوانی، بزرگسالی و سالمندی. اریکسون در شاکله نظریه اش عباراتی چون اصل اپی ژنتیک، ریتوآلیزاسیون، ریتوآلیسم و سایکوشال موراتوریوم را معرفی نمود. در این مقاله پژوهشگران در صدد آن برامدند تا شخصیت های «آقای استیونز» در رمان بازمانده روز و شخصیت «کتی» در رمان هرگز ترکم مکن را مورد واکاوی روان شناسانه قرار دهند و با بررسی عمیق روابط شخصیت ها و جامعه به تاثیر و تاثر میان آن ها بپردازند و بحران هر یک را به طور جداگانه تحلیل نمایند. در بررسی های انجام شده این نتیجه حاصل شده است که جامعه و محیط به عنوان اتمسفر و اهرم فشار به شخصیت ها آنان را به سوی بحران های هویتی سوق داده اند.