فتنه در قرآن

واژه «فتنه» عموماً تداعی گر سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می­شود. بر این اساس می­توان، اقدامات داخلی و خارجی در جهت به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را که نهایتاً به آشوب­ و تخریب می انجامد، «فتنه» نامید. قرآن کریم به عنوان جامعترین کتاب آسمانی، بی­شک از این واژه بی­بهره نیست و از این رو «فتنه» و مشتقات آن در قرآن، قابل جستجو و بررسی است. در نوشتار پیش رو، محققان کوشیده اند ضمن تبیین مفهوم و معانی مختلف «فتنه» در قرآن، اوصافی را که کلام خدا پیرامون فتنه بیان داشته است، مطرح و راهکارها و ضرورت مقابله با آن را از دیدگاه قرآن بررسی نمایند. در ادامه، این نکته بررسی خواهد شد که قرآن کریم چگونه از طرح­ها و راه­هایی که به منظور ایجاد فتنه در جامعه مطرح می­شود، پرده­برداری نموده است.

فتنه در حوزه اجتماعی به معنای اضطراب، اختلاف و دودستگی، درگیری و کشتار می باشد. به فرموده قرآن کریم، فتنه از قتل هم شدیدتر و بزرگ تر است. برپایه آیات و روایات، جهان اسلام فتنه هایی را تجربه خواهد کرد که خدای سبحان و رسولش راه های برون رفت از آن را نیز یادآور شده اند. ازاین رو، با نگاه تاریخی به موضوع فتنه، ریشه فتنه های اجتماعی را می توان نزاع بر سر حکومت و جانشینی رسول خدا9 دانست که آیات و روایات، نسبت به پی آمدهای ناگوار آن هشدار داده اند. برای برون رفت از این فتنه ها گریزی از بازگشت به قرآن و عترت نیست. اقتدار حاکم اسلامی، شناخت ظرفیت های جامعه اسلامی به منظور رویارویی با فتنه همچون علما، رؤسای عشایر، سازمان های مردم نهاد و مانند اینها، روشن گری علما، بصیرت و روشن بینی نسبت به توطئه های دشمن و آگاهی صحیح از اعتقادات و اندیشه های سایر فرق اسلامی از راه کارهایی هستند که با هدف رویارویی و برون رفت از فتنه ها با تدبر در آیات و روایات فریقین با رویکرد توصیفی استنباطی و به روش کتابخانه ای در پژوهش حاضر بدان دست یافتیم.