محمدجواد جاوری

بدعت از عناوین پرچالش و پرکاربرد بین مسلمانان است که هرگروه و مذهبی سعی در استفاده ابزاری از آن به نفع خود است. در این میان مفسرین متقدم و متأخر، نگاه های متنوع و چالش انگیزی به این موضوع داشته اند تا جایی که هر کدام از آنان، گروه مقابل خود را متهم به بدعت گذاری کرده است. سوال اصلی این تحقیق آن است که مفسرین متقدم و متأخر چه دیدگاه هایی نسبت به ماهیت و مولفه های بدعت داشته و علل تنوع نگاههای آنان چیست؟ بر این اساس نویسندگان در این مقاله در سدد آنند که با توجه نظرات مفسرین شیعه و اهل تسنن در باب معنای لغوی و اصطلاحی بدعت، به مولفه های این موضوع دست یافته و علل تنوع این مفاهیم را از مسئله بدعت مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. نتایج این پژوهش نشان دهنده آن است که مفسرین، بدعت را به مثابه مفاهیمی همچون: «امرنوظهور»، «گزاره ی غیردینی»، «تشریع»، «حدوث» و «مخالفت» انگاشته ، که این تنوع دیدگاه های آنان، ریشه در «تقسیم بندیهای متناقض»؛ «فرق ننهادن مفهوم بدعت با مفاهیمی چون: اختراع، نوآوری، سنت و تشریع» و «اختلافات اعتقادی و مذهبی مفسرین» داشته و باعث شکل گیری و رشد اندیشه های سلفی در جامعه و فضای اتهام به بدعت گذاری در بین فرق و مذاهب مختلف گردیده است.

در علم زبان شناسی دانشی با نام «فنوسمانتیک» یا «آوا معنایی» وجود دارد که در آن این مطلب اثبات می شود که بهترین حروف و کلمات آنهایی هستند که به محض شنیده شدن، معنای خود را به ذهن منتقل می کنند، یعنی بار آوایی حروف و کلمه به خصوصیات معنای مدنظر بسیار نزدیک است. محقق سعی نموده، ارتباط الفاظ مورد استفاده در آیات قرآن کریم با دانش «فنوسمانتیک» یا «آوا معنایی» را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. بر این اساس با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، به بررسی نظرات زبان شناسان در خصوص دلالت لفظ بر معنا، همخوانی صوت آواها با معانی، رابطه حروف با مفاهیم و معانی، رابطه حرکات و مصوت ها با معانی، سیما معنایی و همگون آوایی پرداخته، و با تحلیل شواهد و مصادیق متعدد از آیات قرآن کریم، نشان داده است که «آوا معنایی» یکی از ابزارهای اصلی و هنریِ انتقال مفاهیم و معانی در قرآن کریم است#,

واژه «فتنه» عموماً تداعی گر سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می­شود. بر این اساس می­توان، اقدامات داخلی و خارجی در جهت به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را که نهایتاً به آشوب­ و تخریب می انجامد، «فتنه» نامید. قرآن کریم به عنوان جامعترین کتاب آسمانی، بی­شک از این واژه بی­بهره نیست و از این رو «فتنه» و مشتقات آن در قرآن، قابل جستجو و بررسی است. در نوشتار پیش رو، محققان کوشیده اند ضمن تبیین مفهوم و معانی مختلف «فتنه» در قرآن، اوصافی را که کلام خدا پیرامون فتنه بیان داشته است، مطرح و راهکارها و ضرورت مقابله با آن را از دیدگاه قرآن بررسی نمایند. در ادامه، این نکته بررسی خواهد شد که قرآن کریم چگونه از طرح­ها و راه­هایی که به منظور ایجاد فتنه در جامعه مطرح می­شود، پرده­برداری نموده است.