مطالعات قرآنی

معناشناسی مطالعه علمی معانی، کلمات، عبارات و جمله هاست که به پیدایش معنا و سیر پیشرفت و دگرگونی های آن می پردازد و روابط معنایی بین مفاهیم مختلف را شناسایی و شبکه ای از معانی مرتبط با هم را استخراج می کند. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی- روایی به بررسی طرح های تصوری معناشناسی شناختی در قرآن کریم و بیانات امام علی (ع) با تکیه بر مصادر اهل سنت پرداخته و در انتها نتیجه می گیرد که آیات مختلف قرآن جهت اقناع مخاطب و فهم بهتر مفاهیم برای همگان، بیان طرح های تصوری را اتخاذ نموده که با تدبر در سخنان امام علی (ع) نیز در پاره ای موارد می توان این طرح ها را استنباط نمود.

واژه فتنه از کلمات کلیدی قرآن کریم می باشد که با واژگان دیگری چون کفر، شرک، قتل، عذاب و ... ارتباط سیستماتیک دارد. از طرفی خود کلمه فتنه در آیات مختلف معانی و وجوه گوناگونی داشته و در ضمن آیات قرآن در چندین معنی استعمال شده است. برخی از صاحب نظران معانی متعددی برای این واژه بیان داشته اند. این نوشتار پس از بیان مقدمه ای کوتاه از علم معناشناسی، به تحلیل و بررسی وجوه معنایی فتنه در آیات قرآن کریم پرداخته؛ سپس ارتباط سیستماتیک فتنه با دیگر واژگان بررسی شده است؛ و به منظور اینکه مطالعه جامعی در معنای فتنه از نگاه قرآن شده باشد، فاعلیت فتنه، اسباب فتنه و اهداف فتنه تحت عناوین جداگانه همراه با رسم شبکه های معانی آن ها مورد مطالعه قرار گرفته است؛ به گونه ای که می توان گفت، در این بررسی تمامی آیاتی که واژه فتنه در آن ها به کار رفته است مورد تأمل قرار گرفته اند و به آراء بسیاری از مفسران- با مذاهب مختلف- مراجعه شده است.

این پژوهش با هدف توسعه الگوی مهارت های سه گانه(ادراکی، انسانی و فنی) با توجه به آموزه های اسلامی، اولویت بندی و بکارگیری آن در نقش های مدیریتی در صنعت لبنی کاله به شیوه کمی با جهت گیری کاربردی و رویکرد قیاسی، به صورت پیمایش تک مقطعی انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها به روش تحلیل عاملی تأییدی، معادلات ساختاری و آزمون رتبه بندی فریدمن با نرم افزارهای  Lisrelو Spss انجام گرفت. یافته ها نشان داد صنعت لبنی کاله باید مهارت ها و شایستگی های مدیران را با توجه به الگوی سه گانه مدیریتی؛ مهارت انسانی، مهارت ادراکی و مهارت فنی به ترتیب و با رویکرد آموزه های اسلامی اجرا کند. تدوین برنامه های آموزشی مدون جهت افزایش سطح مهارت ادراکی، انسانی و فنّی مدیران نیز بسیار کارآمد خواهد بود. البته در این آموزش ها هرچند که آموزش های نظری لازم است، اما وجه عملی آموزش ها باید غالب باشد.

امام محمد غزالی با اینکه سرسختانه به مخالفت با فلاسفه برخاست؛ اما نه تنها مخالف منطق نبود؛ بلکه فراگیری آن را برای اهل علم به ویژه متکلمان و اصولیون ضروری می دانست. نقش او در تبیین جایگاه رفیع علم منطق، و ارتقای میزان مقبولیت آن در میان متشرعین قرن پنجم، قابل انکار نیست. غزالی ابتکارات و آرای متعددی در علم منطق دارد که مهم ترین آن ها، استخراج قیاس های منطقی از قرآن کریم و درآمیختن قواعد منطقی با اصطلاحات ابتکاری جدید و مثال های اصولی و اسلامی، جهت خارج ساختن علم منطق از مهجوریت، و دفع بدبینی برخی از علمای تندرو نسبت به منطق فلاسفه است که ما در این نوشتار به ذکر و بررسی آن ها می پردازیم.   

هستی از نگاه قران دارای اوصافی مانند هدفمندی، ذی شعوری، نظم، و قدسیت می باشد. درک هر یک از این اوصاف می تواند آثار قابل توجهی در تعامل با محیط زیست داشته باشد. افزون بر این میان انسان که مانند سایر اجزای هستی هدفمند آفریده شده است و طبیعت که در مسیری هماهنگ با سیر کمالی انسان در حرکت است، ارتباط معناداری حاکم است. بنابراین تعاملی نیک با محیط زیست، به معنای هماهنگ شدن با جریان هستی در مسیر تکوینی آن است و این مهم تأثیر بسزایی در سعادت و کمال انسان می تواند داشته باشد. از این رو هستی شناختی و نقش آن بر تعامل بشری با محیط زیست موضوعی است که این مقاله آن را پی گرفته است.

یکی از مباحث علوم قرآنی که توسط عالمان این علم مورد توجه قرارگرفته، موضوع «مجمل و مبیّن» در قرآن کریم است. جلال الدین سیوطی درکتاب «الإتقان فی علوم القرآن» فصلی با عنوان «فی مجمله ومبیّنه» دارد و آیاتی را که از نظر او دارای اجمال هستند و نیز آیات مبیّن را برشمرده و معانی مختلف آن ها را بیان کرده است. اسباب و عوامل اجمال که توسط سیوطی بیان شده، در تمامی نمونه هایی که وی در کتاب «الإتقان» به آن ها پرداخته است، قابل جست وجو و پی گیری نیست. این پژوهش کوشیده است به اقسام مبیّن(مبیّن متّصل و منفصل)، تفاوت دیدگاه جلال الدین سیوطی و علامه طباطبایی در مبیّن بودن آیات و نیز چگونگی برطرف کردن اجمال آن ها بپردازد.

بروز تفکرات ابن عربی و شاگردان و شارحین آثارش نحله فکری جدیدی در عرفان اسلامی به وجود آورد که محصول شش قرن تفکر عرفا، فلاسفه و حکما و اهل کلام بوده است. در سیر و تکمیل این تفکر عرفانی اصطلاحات جدیدی به وجود آمد که برخی آن را زاییده تفکرات عجیب ابن عربی دانسته و بعضی آن را برگرفته از تأویل و تفسیر آیات و احادیث و یا معجونی از آن دانسته اند. حضرات و یا عوالم خمس از اصطلاحات مهم و کلیدی این نحله فکری است که ماهیت قرآنی و کلامی دارد و بزرگانی چون ابن عربی با استناد به آیات قرآن و احادیث آن را طرح و بحث کرده اند. در این مقاله حضرات خمس از زبان عرفا شرح و با استناد به آیات و اقوال مفسرین و عرفای بزرگ جنبه قرآنی آن ها بررسی شده است.