قیام ها

بیشتر پژوهش هایی که در دهه های اخیر به جنبش مزدکی پرداخته اند، ساختار طبقاتی جامعة ایران عهد ساسانی را عامل شکل گیری تندروانة آن دانسته و این موضوع را حاصل ناکارآمدی این بافت اجتماعی می دانند؛ از این رو در صددند به این قیام صورتی منطقی و واقعی ببخشند. در این پژوهش برآنیم نشان دهیم ساختار طبقاتی جامعه ایران باستان که ریشه های عمیقی در واقعیت های جامعة ایرانی داشت، نه تنها عامل بی ثباتی و نارضایتی عمومی نبوده، بلکه مهم ترین عامل ثبات، نیرومندی ساخت و بافت اجتماعی و عنصری مهم در تثبیت و تداوم بنیان قدرت و تولید ثروت بوده است. ایده های مزدک بیشتر حاصل اندیشه هایی است که متأثر از فلاسفه ایده آلیست یونان باستان، در گفتمان گنوسیستی آسیای غربی مقارن با دوران ساسانی و کمی پیش از آن، شکل گرفته بود و ریشه هایی غیر ایرانی و نامأنوس با واقعیت های جغرافیایی اجتماعی ایران داشت. از این رو، این قیام موفق به جذب قشر نخبه و شکل دهی ساختار نوینی از جامعه و حکومت نشد و تأثیرات انقلابی و آرمان خواهانة آن عامل بسیاری از ناکامی های شورش ها و قیام ها گردید.

در تاریخ اسلام قیام های بسیاری صورت گرفته که مهم ترین آنها نهضت عاشوراست و پس از قرن ها در عرصه های مختلف همچنان ماندگار و پویاست. در حالی که دیگر قیام ها تنها در لابلای متون و کتب تاریخی باقی مانده و آثار سیاسی و اجتماعی مداوم و مستمری نداشته است. مقاله حاضر در پی بررسی این مسئله است که علل و عوامل این ماندگاری در مقایسه با دیگر قیام ها چیست؟ یافته پژوهش آن است که ویژگی های منحصر به فردی از قیام حسینی مانند منصوص بودن امامت آن حضرت و فاصله رفتارهای او با رهبران دیگر قیام ها موجب جاودانگی آن شده است.

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که؛ وضعیت شیعیان در زمان امام حسن عسکری چگونه بود؟  با اشاره به زندگی امام حسن عسکری (ع)، فعالیتهای علمی، سیاسی، اجتماعی آن حضرت و اقدامات حاکمان و خلفای عباسی هم عصر ایشان، امام در راه تقویت ارتباط شیعه با امام مهدی (عج) و زمینه سازی برای پزیرش امام غایب و معرفی و شناخت ایشان برای شیعیان خاص و رسیدگی امام حسن عسکری (ع) به وضعیت مالی برخی از شیعیان مطرح گردیده است. نیز مظلومیت های شیعیان مانند بازرسی منازل و ایجاد فضای رعب و وحشت و پراکندگی شیعیان در زمان امام عسکری بیان شده است. نیز به قیامها و شورشهای این دوره از سوی علویان یا غیر شیعیان، مانند قیام علی بن زید بن حسین، قیام احمد بن محمد و تبعات آن این قیامها پرداخته شده است.