پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی

توجه و مداقه در آیات قرآن به منظور وضوح بخشی به مفاهیم تربیتی آن، که در اینجا به آیات انذار و تبشیر منحصر گشته است، هدف اصلی این نوشتار است. از آنجا که انذار و تبشیر در جایگاه روش تربیتی است بررسی در این مجال به یافتن مبانی و اصولی که منشأ این روشها است اختصاص یافته است. این مهم با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در دو مرحله بررسی به تفکیک آیات انذار و تبشیر و بررسی توأمان آنها انجام شده است. حاصل پژوهش علاوه بر ارائه جدولهایی از اصول و فنون تربیتی منطبق با این آیات، لزوم همراهی و هماهنگی این دو با یکدیگر به منظور تحقق اصل اعتدال روحی است.

این پژوهش اکتشافی است و با روش تحلیلی استنباطی و تفسیر مفهومی، اسناد راهبرد همگانی سازی تولید علم را در منابع اسلامی جستجو می کند و هدف از اجرای آن ایجاد زمینه ذهنی برای همگانی شدن تولید علم در کشور است. به دلیل عقب ماندگیهای مزمن برای رسیدن به کاروان جهانی پیشرفت، راهی میانبر لازم است که می توان آن را در آموزه های اسلامی یافت. نتیجه مقاله این است که "" راهبرد اسلامی برای همگانی سازی تولید علم تربیت نسل دارای استقلال فکری است که اکنون به دلیل عدم حاکمیت این راهبرد، تولید علم در کشور همگانی نیست و خروجی نظام تعلیم و تربیت، نسلهای حافظه محور و ناتوان در تولید علم است. این مشکل برخاسته از حاکمیت نظریه نادرست "" ناسازگاری استقلال فکری و ایمان در آموزه های اسلامی"" بر اذهان است. ولی یافته های این پژوهش نشان می دهد که نه تنها استقلال فکری با ایمان اسلامی در تعارض نیست بلکه راهبردی در نظام تربیت اسلامی است که می تواند تولید علم را همگانی سازد.

هدف این مقاله استخراج آرای تربیتی و تبیین وجوه اشتراک و افتراق دو متفکر اسلامی و مسیحی (ابوحامد محمد غزالی و آگوستین قدیس) در زمینه های مبانی، اصول و اهداف تربیت دینی به منظور بهره گیری در دینی سازی تعلیم و تربیت است. روش دستیابی به این هدف اسنادی، تاریخی با هدف مقایسه و تطبیق بوده و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات اسنادی انجام گرفته است. از جمله یافته های تحقیق این است که هر دو عالم دینی بر اساس آموزه های دینی در پی عرضه نظام دینی تعلیم و تربیت هستند. در بُعد مبانی تربیت در بیشتر موارد اشتراک نظر دارند و در چند مورد نیز اختلاف نظر هست، در بُعد اصول تربیت اشتراکات و اختلافاتی هست، در زمینه هدف تربیت، هر دو متفکر، هدف غایی تربیت را دستیابی به سعادت، و سعادت واقعی را نیز در کسب رضایت خداوند می دانند.

این مقاله به بررسی اندیشه سهروردی با هدف تبیین دیدگاه فلسفی وی دربارة شناخت، تحلیل و استنباط اصول تربیتی از آن با استفاده از روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. فلسفه وی، که به عنوان فلسفه التقاطی(عقل و شهود) میتوان از آن نام برد در شناخت با ترکیب دو نگرش فلسفی و عرفانی یعنی برهان ارسطویی و عرفان افلاطونی با نگرش اشراقی به شکل قاعده مندی نظام متفاوتی از فلسفه پیش گفته را مطرح میسازد. بیشتر، سهروردی در زمینه کسب دانش این باور را القا کرده است که کسب دانش از جانب انسان به تجربه سه سطح شناختی، یعنی شناخت شهودی (استفاده از حواس)، شناخت از طریق مشاهده (شهود عرفانی) و شناخت اشراقی منوط است که این سطح از شناخت می تواند انسان را به حقیقت دانش رهنمون سازد؛ لذا این نوع نگرش از شناخت و فرایند کسب دانش توسط انسان، پیامدهایی را برای اصول تربیت در پی دارد که در این مقاله بدان پرداخته شده است.

این پژوهش، که از نوع تحقیقات بنیادی ـ کاربردی است بر اساس دیدگاه عرفانی شیخ الرئیس در نمط های هشتم و نهم کتاب اشارات و تنبیهات انجام گرفته و مهمترین هدف آن استخراج و تبیین دیدگاهی در ارتباط با تربیت عرفانی از این نمط هاست که تلاش شده است به روش تحلیلی ـ استنباطی به سؤالات ذیل پاسخی داده شود: مفهوم تربیت عرفانی بر مبنای حکمت سینوی چیست؟ اهداف تربیت عرفانی بر مبنای حکمت سینوی چیست؟ مراحل تربیت عرفانی بر مبنای حکمت سینوی چیست؟ در پایان پس از جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوای کیفی، این نتیجه به دست آمده که تربیت عرفانی بر مبنای حکمت سینوی شامل دو دسته اهداف غایی و واسطه ای است؛ هدف غایی تربیت عرفانی، فناء فی الله و بقاء بالله است. واهداف واسطه ای تربیت عرفانی عبارت است از: بصیرت، عشق، وصول به لذات باطنی، وصول به لذات عقلی و پرورش روحیه اجتماعی متربی. مراحل تربیت عرفانی نیز عبارت است از: 1- اراده 2- ریاضت 3- وقت 4- توغّل 5- استیفار 6- انقلاب 7- تغلغل 8- مشیّت 9- تعریج 10- ترّدد 11- وصل.

هدف این مقاله مقایسه سبکهای فرزند پروری در نظریه روانشناسی بامریند و سبک فرزند پروری مسئولانه در اسلام (قرآن و احادیث) است. برای مقایسه ابتدا سبکهای فرزند پروری طبق نظریه بامریند در روانشناسی مورد بررسی قرار گرفت و سپس با توجه به سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) روش تربیت فرزند از دیدگاه اسلام بیان شده است. نتیجه مقایسه نشان می دهد که از میان روشهای تربیتی نظریه بامریند، سبک فرزند پروری مقتدرانه نزدیکترین روش به روش تربیتی مسئولانه در اسلام، و سبکهای فرزند پروری آسان گیرانه و غفلت از کودک به عنوان سبکهای ناسالم از نظر اسلام مطرح شده است و سبک فرزند پروری مسئولانه مبتنی بر آیات و روایات بهترین روش فرزند پروری است.