هنرهای زیبا

در این مقاله فرضیه نگارنده مبتنی بر این نکته بوده که با افول کتاب آرایی که تقریباً از اواخر دوره صفوی شروع می شود، پیکرنگاری به مثابه ابزاری برای کسب اعتبار فرهنگی و تبلیغ در باری شکل گرفته و نمونه آن وجود پیکرنگاری های متعدد از نادرشاه و جانشینان اوست که امروزه از این دوره باقی است. تناه کتابی که به دستور میرزا مهدیخان استرآبادی ، هنرپرور این دوره، کتاب آرایی شد، کتاب جهانگشای نادری است که ظاهراً محمد علی نقاشباشی دربار حدود سیزده نگاره بر ان نقش زده که جملگی در ارتباط با جنگ ها و پیروزی های نادر است. در کنار این پیکرنگاری ها و کتاب آرایی، نقاشی از نوع لاکی هم که از اواخر دوره صفوی شروع شده بود، بر روی قلمدان ها، قاب آیینه ها،صندوقچه ها ، روی جلد کتاب ها و غیره رونق بیشتری یافت و نقاشانی چون محمد علی، علی اشرف، محمد باقر و بعدها محمد صادق در این قلمرو آثاری ماندگار تولید کردند که امروزه در موزه ها و مجموعه ها ی خصوصی نگهداری می شود. دراین مقاله تلاش شده تا از لابلای متون و آثار برجای مانده ، نقاشی دوره افشاریه بازسازی و ویژگی ها و خصوصیات آن شناسانده شود..

نشانه شناسی علمی است که به مطالعه نشانه ها و دسته بندی آنها می پردازد. در این مقاله سعی شده از زاویه ای نشانه شناسانه به خوانش یک نمونه از آثار نگارگری با عنوان نگاره " آزمون فریدون پسرانش را" اثر " سلطان محمد" نگارگر مکتب تبریز پرداخته شود. در بررسی این نگاره نکاتی همچون انواع دلالت ها ، محورها و در نتها دلالت های بینامتنی در لایه های مختلف خوانش یک متن اعم از تصویری یا نوشتاری حائز اهمیت است و می توانند نام و سبک شخصی هنرمند ، مکتب یا سبک هنری را نیز دربر گیرند. نشانه شناسی می کوشد به این خوانش و کشف رمزگان دست یابد. مسلماً بررسی هم نشینی جهان تصویری و متن نوشتاری در این نگاره و بررسی نشانه های نمادین، نمایه ای و شمایلی موجب خوانش نشانه شناسی لایه ای این نگاره می شود.

نشانه شناسی از دانش های نوینی است که اخیراً به حیطه پژوهش ها وارد گردیده است. در شهرسازی نیز استفاده از این دانش، کم و بیش باب گردیده است؛ زیرا نشانه شناسی می تواند به عنوان ابزاری کارآمد جهت تولید داده های کیفی از شهرها بپردازد. در این نوشتار ابتدا با مروری اولیه بر مفاهیم پایه نشانه شناسی و با استناد به مبانی نظری نشانه شناسی سوسور، شاخص های سوسور در نشانه شناسی دسته بندی می گردند. سپس به انواع نشانه شناسی از دیدگاه امبرتواکو پرداخته می شود، در انتهای این مرحله با توجه به پیشرفت های اخیر در زمینه پژوهش های معاصر و گستردگی آنها تقسیم بندی ششگانه ای معرفی می شود. در انتها ، برای هر یک از انواع نشانه شناسی تبیین شده به تعریف ، تحلیل مفاهیم سوسوری و در انتها به تفسیر شهرسازی آن، یا کاربرد هر نوع نشانه شناسی در شهرسازی پرداخته می شود.

هنر و معماری سنتی ، مبتنی بر اصل تناظر میان عالم و آدم است. در ذهن بسیط انسان سنتی، نسبتها و مفتهیم انسانی چنان بسیط می یابند که داممنه وسیع کیهان را نیز در بر می گیرند و کیهانی که در این قلمرو شکل یافته و تصویر می شود چون محصول جهان بینی این انسان است تعریفی کاملاً انسانی می یابد. نظر بر این است که به همین دلیل بین مفاهیم کیهانی وانسانی در جهان بینی سنتی، اشتراک وسیعی به وجود می آید. تأثیر اصل تناظر در معماری مقدس، اشتراک ابعاد هندسی معبد – به عنوان نمونه کوچک شده کالبد حق (عالم) – و پیکر انسان است و به یک عبارت ، عمارت عالم و آدم یکی است . این معنا سبب گشته در کیهان شناسی ادیان شرقی به ویژه اسلام، اشکال هندسی، ابعاد کیهانی را شرح نموده وهم آنها در ساخت معماریهای مقدس تجلی یابند. در این میان دایره و مربع جایگاهی ویژه دارند. جایگاهی که در متون کیهان شناسی ، هم بیانگر روح لایتناهی عالم اند(به صورت دایره) و هم بیانگر ابعاد یتناهی آن(مربع).

اهمیت چشم انداز و چشم انداز سازی در تعیین سرنوشت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهرها و محلات به گونه ای است که می توان آن را به مثابه "قلب" فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری محسوب نمود. در وضعیت کنونی، یعنی در عصر جهانی شدن و تشدید رقابت شهرها که بر سر کسب سهم بیشتری از ثروت ها ، استعدادهای درخشان و جلب توجه جامعه بین المللی صورت می گیرد امر تدوین و اجرای چشم انداز برای شهرها دیگر نه یک "انتخاب" بلکه به یک "ضرورت" بدل شده است. مرور ادبیات موضوع نشان می دهد که در زمینه فرایند چشم اندازسازی مدل های گوناگونی وجود دارد و در زمینه تأمین مشارکت مردم و استخراج چشم انداز مشترک نیز تکنیک های متنوعی در دسترس است. با این وجود بررسی ها نشان میدهد که در مورد شیوه صورت بندی "بیانیه چشم انداز " خلاء قابل توجهی وجود دارد. اگر چه برخی از منابع به پاره ای از ویژگی های یک بیانیه "خوب" چشم انداز اشاره داشته اند، معهذا این موضوع هنوز به صراحت و عمق لازم مورد بحث قرار نگرفته و مدل جامعی که متکی بر پایه های نظری پذیرفته شده ای باشد در خصوص شیوه صورت بندی بیانیه چشم انداز ارائه نگردیده است. از سوی دیگر، مطالعات چشم اندازسازی در ادبیات موجود با محوریت تحلیل " پایه اقتصادی" و تعیین "گوشه رقابتی " شهرها صورت می گیرد و سلطه پر رنگ مباحث اقتصادی در صورت بندی بیانیه چشم انداز معمولاً مانع از شکل گیری و ارائه تصویری جامع از کلیت زندگی آینده شهر، به ویژه در بهد کالبدی و زیباشناختی آن می شود. یافته های این مطالعه نشان می دهد که در جستجوی بنیان های نظری برای صورت بندی بیانیه چشم انداز به گونه ای که در حوزه شمول فرابخشی پیدا نماید " نظریه های شناخحتی محیط از جمله نظریه "منظر ذهنی شهر" (کوین لینچ) و "فرضیه نقاط لنگرگاهی"(گولج) می توانند راهگشا باشند. بر همین اساس با استفاده از ویژگی های این دو نظریه یک چارچوب مفهومی برای صورت بندی "بیانیه چشم انداز" تدوین و پیشنهاد گردیده است.

گام طبیعی در موسیقی، گامی است که به صورت اجمالی در ناخودآگاه ذهنی بشر وجود دارد. کشف گام طبیعی توسط انسان و بحث آن را منتسب به دو متفکر،(فارابی و فیثاغورث) می دانن. پس از آن توسط موسیقیدانان گام طبیعی به صورت کاربردی درآمده و به صورت گام های موسیقی امروزین مورد استفاده واقع شده است. در این تحقیق سعی شده است به زبان بسیار ساده، الف – چیستی گام طبیعی؟ و نحوه پیدایش آن بر اساس اعداد 2و3 و مبنای 2/3 که همان فاصله پنجم در موسیقی است. ب – چیستی گام هارمونیک(آرمونیک)؟ و نحوه پیدایش آن براساس مضارب صحیح نت مبنا .ج – مقایسه گام هارمونیک و گام طبیعی. د – زیبایی شناسی گام طبیعی بر اساس تحلیل (آنالیز) ریاضی آن. ه – زیبایی شناسی گام، براساس روانشناسی انسان و عواملی که بر وی ایجاد جذابیت یا مطلوبیت می کنند و مقایسه آن با عوامل زیبایی شناختی در هنرهای تجسمی و معماری. و – تبیین و تطبیق گام بر اساس تناسبات (حسابی،هندسی،هارمونیک) . و نهایتاً عواملی که سبب زیبایی مطلوبیت گام طبیعی می شوند، تشریح و تبیین می شود.

مشارکت ، درحال حاضر ، جایگاه مهمی در نظریه های شهرسازی یافته است. شهرسازی مشارکتی، رویکردی است که در کشورهای پیشرو در امر مشارکت ، همپای مشارکت سیاسی و اجتماعی، به پیش می رود. در یان مقاله، با بررسی برخی از مهم ترین نظریه های شهرسازی مشارکتی، با توجه به شرایط ایران تلاش شده است تا به انگاره ای تلفیقی دست یابیم تا به وسیله آن، بتوان هم نظریه های مشارکت را با یکدیگر مقایسه نمود وهم جایگاه ایران را در زمینه شهرسازی مشارکتی مشخص کرد. انگاره تلفیقی مذکور، 3 دسته اصلی برای مشارکت تحت عناوین مشارکت شعاری، مشارکت محدود و مشارکت واقعی ، ارائه می کند. نظریه های " شری ارنشتاین" و "دیوید دریسکل" بیان نسبتاً کاملی از اجزای هر سه دسته فوق را عرضه می کنند و نظریه میانجی گری ، با ارائه تعریفی جدید از برنامه ریزی مشارکتی و تشخیص مرزبندی دقیق آن با سایر انواع مشارکت ، از جمله مشارکت عمومی و مشاوره عمومی، راهنمایی مناسب برای رسیدن به مشارکت واقعی، به دست می دهد. همچنین سعی شده است تا موقعیت طرح های شهر سازی کشور که با عنوان طرح های مشارکتی مطرح می شوند در این انگاره تعیین گردد. براین اساس، جایگاه آن چه به عنوان طرح های مشارکتی ، در شهرسازی کشور مطرح است، در انگاره تلفیقی ارائه شده کاملاً منطبق با شرایط مشارکت شعاری تشخیص داده شده است و بیشتر معیارهای ارزیابی مطرح شده در انگاره تلفیقی ، طرح های مشارکت شعاری قرار می دهد.

امروزه طراحی شهری در پاسخ به مسائل، صورتی نو یافته است و در تقابل رویکرد سنتی – ایستا – تصمیم گیر و فردی برای مواجهه با مسائل شهری ، رویکردی نو – پویا – تصمیم ساز و جمعی را مطرح کرده است. در فرآیند مطالعات طراحی شهری نیز تاکنون غالب نظریه ها از نوع ارزشی – هنجاری بوده اند این نظریه ها بیشتر به تعیین اهداف طراحی پرداخته و یا معیارهای مطلوب و چگونگی نیل به آنها را بیان نموده اند. در حالی که نظریه تشریحی – توضیحی در نشان دادن تأثیر اقدامات طراحانه در نیل به اهداف طراحی ایفای نقش می کنند ولی در این زمینه مطالعات کمتری در حوزه طراحی شهری به طور مستقیم انجام شده است. در این راستا مجموعه فعالان محیطی شامل فعالان اجتماعی، انسان گراها ، تجربه گراها و شهر سازان می توانند در مراحل مختلف فرآیند مطالعاتی فعالان اجتماعی در تعریف مسئله انسان گراها در فرضیه سازی تجربه گرایان در آزمون فرضیه و در نهایت شهرسازان در ارائه راهکار می توانند نقشی مثبت ایفا نمایند. نقش علوم محیطی و رفتاری در این فرآیند تدوین نظریه در بعد توضیحی تشریحی با تکیه بر تکنیک های تحقیق علمی است و به شهرسازان کمک می کند تا با شناخت رابطه محیط با رفتار ، ادراک و احساس مردم به اتخاذ راه حل ها و سیاست های مطلوب دست یازیده و امکان حرکت از واقعیت های موجود به سوی اهداف و ایده آل ها را فراهم سازند.

این پژوهش سعی بر معرفی و تجزیه و تحلیل عناصر و اجزاء مسجد جامع نی ریز را دارد. مسجدی که نه تنها جزء کهن تریم مساجد ایران است ، بلکه در بسیاری از موارد ، دارای خصوصیات منحصر به فردی است ، که تنها در این مسجد ، شاهد آن هستیم. در این پژوهش، علاوه بر روش کتابخانه ای ، با روش میدانی، به برداشت دقیق از بنا پرداخته شده و لازم به ذکراست که بسیاری از نقشه ها و تصاویر موجود در این پژوهش ، برای اولین بار است که در اختیار علاقمندان قرار می گیرد.همچنین با توجه به ناگفته های بسیاری که در مورد محراب این مسجد وجود داشت، طی مصاحبه ای با کارشناسان، در زمینه قرائت و تفسیر آیات و احادیث محراب، از ایشان یاری جستیم. امید است که این پژوهش ، در اینده راهگشای محققین و دانشجویان باشد و موجبات بذل توجه بیشتر ، به این عنصر فراموش شده معماری فارس، که در هر سفر تحقیقی، شاهد تدریجی آن بودیم ، را فراهم آورد.

انسان همواره در پی گوهری و هویتی بوده تا به کیستی و چیستی خویش راه یابد؛ و هنر و معماری برانکه این هویت را جان مایه خویش قرار دهند . دگرگونی نگرش انسان به جهان ، دگرگونی هویت ها را در پی داشت. انسان سنتی( مذهبی) جهان را برهه ای می دانست میان بودن ازلی و ماندن ابدی : انالله و اناالیه راجعون، و هویت خویش را خارج از جهان مادی جستجو می کرد. انسان مدرن آمده تا خود را و جهان را آن گونه که می خواست بسازد. این مقاله به کنکاش در مفهوم هویت در دو نگاه سنتی و مدرن می پردازد و رمز بی هویتی معماری را در گذر از هویت واحد الهی به هویت های کثیر انسانی می یابد. مقاله در آخرین گام و در تلاش برای بازیابی " هویت گم شده" معماری ، به بیان اهمیت نقش اهمیت آموزش در مدرسه های معماری پرداخته و جای گزین کردن "آموزش فطری" به جای " آموزش اقتباسی" را پیشنهاد می نماید.

پژوهش حاضر تلاش دارد ضمن بررسی تخصصی تعاریف و چگونگی پیدایش هنر تصویرسازی ، تفاوت های این رشته تخصصی هنر را با دیگر رشته ها و سیر تحول آن را در ابتدای تاریخ بیان نماید. تصویر سازی هنری است که در طول تاریخ تا عصر حاضر بیش از رشته های هنری دیگر گسترش یافته و کاربردهای گوناگونی پیدا کرده است. بررسی آثار تصویرسازی به جا مانده از دورترین اعصار تاریخ تاکنون به ویژه دوران پیش از تاریخ، ما را با وضعیت روان شناختی ، مسائل فرهنگی و اعتقادی و روابط اجتماعی جوامع بشری آشنا می سازد. وسعت دامنه تأثیرگذاری این رشته هنری بر مخاطبین از شروع زندگی انسان در غار تاکنون از ویژگی های بارز آن است. تأسیس مقطع کارشناسی ارشد در سه دهه گذشته در دانشگاه های معتبر جهان و نیز دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ، اهمیت پژوهش در خصوص این رشته تخصصی را بیش از پیش مشخص می سازد.

در عصر جهانداری مغول ها یا دوره ایلخانی، پدیده نوینی در عرصه های معماری و شهرسازی موسوم به ابواب البر معمول می گردد که در این طرح مقبره بانی به عنوان عنصر سازمان دهنده سایر فضاهای اقماری مجموعه مشهود است. دو شهرک اقماری در قرن هفتم هجری در دو طرف تبریز بر اساس یک ایده منطقی شهر سازی احداث می گردد که یکی شنب غازان در سمت غرب و دیگری رشیدی در شرق تبریز است. وضعیت ساختمانی شنب غازان به رغم شهرت بسیار آن ، به دلیل از بین رفتن هر گونه آثار فیزیکی، در پرده ابهام است و حتی تفسیرهای متفاوتی از مفهوم نام آن ارائه می گردد. نگارنده بر اساس مطالعات متون آن عصر در مورد اوصاف معماری شنب غازان و تحلیل و مقایسه آنها با تصاویر مینیاتور و طرح هایی که توسط سیاحان اروپایی تهیه شده است؛ ضمن نقد نظر و طرح دونالد ویلبر موفق گردید با طرح نقشه هایی از کلیت آن ، نحوه استقرار فضاهای معماری آن را نیز روشن نماید.