درخت حوزه‌های تخصصی

با افزایش انتشار و تولید اطّلاعات به شکل الکترونیکی و فراهم آوردن زیرساخت های لازم برای دردسترس قراردادن موجودی مخازن کتابخانه ها از طریق شبکه های رایانه ای، نوع دیگری از کتابخانه ها تحت عنوان «کتابخانه های مجازی» یا «کتابخانه های نامرئی» پا به عرصه وجود گذاشته اند. آشنایی کتابداران و اطّلاع رسانان با فرایند کار و طرز عمل این نوع کتابخانه ها میتواند کمک شایانی به رشد و ارتقای سطح علمی آنها داشته باشد. در این مقاله فرایند گردآوری، دسترس پذیر ساختن و ارائه اطّلاعات در یک کتابخانه مجازی به صورت مختصر ارائه میشود. هدف از ارائه آن آشنایی به طرز کار و مراحل پردازش اطّلاعات در کتابخانه های مجازی است که دورنمایی از فعالیت های داخلی و روند انجام کار را پیش روی خواننده قرار میدهد.

ماهیت چندرسانه ای نسل آیندة کتابخانه های دیجیتالی نیازمند وجود کتابداران دیجیتالی است. کتابداران دیجیتالی اساساً کتابداران متخصصی هستند که کتابخانه دیجیتالی را مدیریت میکنند و نظم میبخشند؛ آنان عهده دار وظایف تخصصی همچون دیجیتالیکردن، ذخیره سازی، دستیابیپذیر کردن، استخراج دانش دیجیتالی، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات اطلاع رسانی الکترونیکی، هماهنگی در ادارة آرشیو و دسترسی آسان میباشند. کتابداران دیجیتالی محافظ شاهراه اطلاعاتی یا کتابخانة دیجیتالی جهانی هستند و به عنوان هماهنگکنندة میان ماشین و انسان عمل میکنند. این مقاله همچنین نقش ها و وظایف یک کتابدار دیجیتالی را در بازیابی اطلاعات، تحویل محتوا و مرورکردن اطلاعات مورد تأکید قرار میدهد و تربیت و آموزش حرفه ای کتابداران در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی را ضروری میداند؛ همچنین به وظایف میانجیگرانة کتابخانة دیجیتالی، و نقش ها، مهارت ها و قابلیت های کتابدار دیجیتالی در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی در حوزه های مهم فناوریهای تصویری، شناسایی نوری نویسه ها، زبان های نشانه گذاری، فهرستنویسی، فراداده، نمایه سازی چندرسانه ای و فناوری پایگاه ها، طراحی رابط استفادهکننده، برنامه نویسی و فناوری وب اشاره دارد. درنهایت از ایجاد شغل جدید «کتابدار دیجیتالی» برای مراقبت از کتابخانه های دیجیتالی و ادارة نظام اطلاعات دیجیتالی حمایت میکند.

در این مقاله، برای تبیین وضعیت فعلی اولویتهای پژوهشی و جهت گیری موضوعات مرتبط با کتابخانه های دیجیتال، متون موجود، بررسی شده است. در این راستا، عبارتها و کلیدواژه هایی همچون ""Digital library research"" ، ""Digital library evaluation""، ""Digital library management""، ""Digital libraries"" ، ""Digital library studies"" و نظایر آنها در وب و نیز پایگاه های مهم، از جمله Emerald، Proquest، SagePub، Science Direct، Springer و LISA جستجو و در نهایت، بر اساس متون بازیابی شده، سه حوزة عمده، یعنی ارزیابی، مدیریت و آموزش، شناسایی و مقوله بندی شدند