درخت حوزه‌های تخصصی

این گفتار، به نقد و بررسى قسمت هایى از بخش سوم کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» نوشته دکتر سید حسین مدرسى طباطبایى مى پردازد. محورهاى اصلى بحث چنین است: نقدهایى بر نوع برداشت نویسنده کتاب از بحث غیبت حضرت مهدى 7، حدیث دوازده خلیفه و امام، استناد به پاره اى از رویدادهاى جزئى و تعمیم آن به عنوان نظریه اکثریت جامعه شیعى.

ابن ابى الحدید به عنوان شارح نهج البلاغه، بخش عمده اى از کتاب خویش را به مباحث تاریخى اختصاص داده است. او در دوره اى از تاریخ اسلام مى زیست که جامعه اسلامى به دلیل تهاجم مغول، بخشى از میراث علمى خویش را از دست داد و کتاب شرح نهج البلاغه عملا منتقل کننده داده هاى تاریخى پیشینیان به صورت روشمند به ادوار بعدى است; از این رو بررسى ابعاد مختلف تاریخ نگارى او به عنوان اثرى به یادگار مانده از آخرین حلقه عقلگرایان جهان اسلام، پیش از حمله مغول حائز اهمیت است. این پژوهش بر این اساس به اندیشه تاریخى او روى کرده، بینش و روش تاریخى ابن ابى الحدید را از ابعاد و زوایاى مختلف بررسى مى کند.

در نوع رهبری امام باقر(ع) تمام شاخصه­های ذاتی و اکتسابی ایشان، سبک­های رهبری آمرانه، مشارکتی، متقاعد­کننده و تفویضی به گونه­ای منظم دخیل است. علاوه بر آن، موقعیت درون سیستم رهبری شونده یعنی تشیع، بر نوع رهبری امام باقر(ع) تأثیر داشته است. در این نوع رهبری علاوه بر نقاط مشترک، شاخصه­های متمایزی از سبک رهبری ایشان با الگو­های نظری مطرح نیز وجود دارد. این شاخصه­ها در برخی ویژگی­های شخصیتی نظیر علم و عصمت، خط­مشی­ها و اصول حاکم بر سبک­های آمرانه و تفویضی رهبری ایشان، در توجه به موقعیت بیرون از سیستم تشیع، علاوه بر وضعیت درون نظام رهبری حضرت و... قابل بررسی است. گویا وجود این شاخصه­های متمایز در اصول رهبری و مواردی از جزئیات، به تفاوت دو مفهوم یا واژه «رهبری» و «ولایت» مرتبط است.

دوران امامت امام رضا  (183 ـ 203 ق) علاوه بر آنکه از ساحت های اعتقادی و فرهنگی، دورانی کم نظیر و بلکه بی نظیر است، از جهت سیاسی نیز دورانی ویژه به حساب می آید. فراوانی تحرک های علویان در آخرین سال های امامت آن حضرت از جمله مواردی است که به اهمیت این دوران می افزاید. این نکته هنگامی روشن تر می شود که دریابیم جنبش های علویان در این زمان از جهات متعددی همچون تعداد، گستره جغرافیایی، خاندان های علوی شرکت کننده در آن و به کنترل درآوردن مناطق مرکزی، همچون کوفه، بصره، مکه و مدینه و نیز یمن، ویژگی خاصی می یابد که در دوران های گذشته و آینده کمتر شاهد این ویژگی ها می باشیم؛ و همین ویژگی هاست که مامون را وا می دارد برای سرکوب همیشگی آنها پیشنهاد خلافت و سپس ولایتعهدی امام رضا  را مطرح کند. بررسی تحلیل قیام های علویان در این دوره و ارتباط آن با ولایتعهدی امام رضا  هدف اصلی ارائه این نوشتار است.