درخت حوزه‌های تخصصی

اجرای گام دوم هدفمندسازی یارانه ها که توأم با اصلاح قیمت حاملهای انرژی بود، اثرات متعددی بر اقتصاد کشور دارد. یکی از مهمترین اثرات، تغییر شرایط رفاهی و محیط زیستی کشور است. در این مقاله با استفاده از مدل تعادل عمومی، اثرات محیط زیستی و رفاهی اصلاح یارانه حامل های انرژی در این مرحله طی دو سناریو بازتوزیع درآمدی (پرداخت درآمد به طور کامل و مساوی بین خانوارها و پرداخت درآمد مطابق با قانون هدفمندسازی یارانه ها) مورد تحلیل قرار گرفته است. در مدل طراحی شده، اقتصاد ایران شامل 26 بخش است. خانوارها نیز به تفکیک شهری و روستایی و در دهک های درآمدی در نظر گرفته شده است. عوامل تولید شامل نیروی کار ماهر، نیروی کار غیرماهر و سرمایه است. حامل های انرژی شامل برق، گازطبیعی، گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت کوره و گازوییل است. سناریوی بازتوزیع تمامی درآمد میان خانوارها، در میان خانوارهای شهری حدود 16 درصد و در میان خانوارهای روستایی 53 درصد افزایش رفاه ایجاد می کند. این ارقام برای سناریوی بازتوزیع نیمی از درآمد میان خانوارها، به ترتیب حدود 3 درصد و حدود 25 درصد است. در بررسی اثرات زیست محیطی، نیز مشخص شد اصلاح قیمت حامل های انرژی در مجموع بر کاهش انتشار آلاینده ها موثر است.

آزادسازی تدریجی قیمت حامل های انرژی منجر به افزایش هزینه نهاده های تولید کشاورزی و نیز افزایش هزینه های پس از تولید کشاورزی می شود که همه این آثار در مجموع ممکن است بر رقابت پذیری محصولات داخلی با محصولات مشابه خارجی اثر گذاشته و موجب کاهش سودآوری و افزایش هزینه تمام شده تولیدات کشاورزی شود. لذا در مطالعه حاضر، ابتدا مقدار سوخت مصرفی برای تولید محصول ذرت با استفاده از اطلاعات بانک هزینه تولید وزارت جهاد کشاورزی در دوره زمانی 89-1379 محاسبه و توابع هزینه، تولید و تقاضای نهاده سوخت به صورت پانل برآورد می شوند. همچنین تابع واردات محصول ذرت با استفاده از اطلاعات سری زمانی برای دوره زمانی 89-1360 برآورد شده و کشش های مورد نظر استخراج می گردند. نتایج مطالعه نشان می دهد که کشش تولید نهاده سوخت در تولید ذرت 47/2 و همچنین کشش قیمتی تقاضای سوخت 005/0- می باشد. لذا با توجه به این موضوع که کشش متغیر تولید نیز در تابع واردات 83/0- بدست آمد، در اثر آزادسازی قیمت حامل های انرژی، به ازای افزایش یک درصدی در قیمت سوخت مصرفی در تولید محصول ذرت، مقدار واردات این محصول 00۱/0 درصد افزایش خواهد یافت. لذا افزایش قیمت حامل های انرژی اثر منفی بر روند خودکفایی در تولید این محصول که یکی از اهداف بخش کشاورزی کشور در پایان برنامه پنجم توسعه به شمار می رود خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می شود که مسئولان ذی ربط در جهت افزایش هر چند اندک واردات در اثر افزایش قیمت نهاده ی سوخت، تسهیلات حمایتی مناسب به تولیدکنندگان ذرت در استان های کشور ارائه نمایند تا آزادسازی کامل بر سطح تولید داخلی اثر منفی بالایی نداشته باشد.

با توجه به اجرای قانون هدفمندسازی یارانه حامل های انرژی، مطالعه حاضر با هدف بررسی آثار ناشی از اجرای این قانون بر فعالیت های تولیدی صورت پذیرفته است. بدین منظور ماتریس حسابداری اجتماعی سال 1380 ایران تهیه و سپس الگوی تعادل عمومی قابل محاسبه مطالعه تدوین شده است. با توجه به دو نرخی بودن قیمت بنزین و گازوئیل، آثار هدفمندسازی یارانه حامل های انرژی در قالب دو سناریو شبیه سازی شده است. نتایج حاصل از اجرای سناریوهای دوگانه فوق، نشان دادند که هدفمندسازی یارانه حامل های انرژی، سبب کاهش تولید در فعالیت های تولیدی، افزایش قیمت کالاها و خدمات و کاهش مصرف مصرف کنندگان می شود.

بخش حمل و نقل یکی از آلوده کننده ترین بخش های اقتصادی است که دارای پیامدهای خارجی منفی زیادی می باشد. این بخش در ازای تولید آلایندگی های زیست محیطی هیچ قیمتی را پرداخت نمی کند در حالی که طبق قضیه پیگو هر آلوده گر باید هزینه های آلودگی خود را پرداخت کند. با توجه به این مساله، هدف مقاله حاضر بررسی تأثیر سیاست های زیست محیطی بر ارزش افزوده بخش حمل و نقل با استفاده از روش سری های زمانی ساختاری که از الگوریتم کالمن فیلتر استفاده می کند و داده های سالانه طی دوره 1389-1357 است. از هزینه ی نهایی کاهش آلودگی (قیمت سایه ای) به عنوان متغیری برای بیان سیاست های زیست محیطی استفاده شده است. این هزینه ها با استفاده از تابع مسافت و به کارگیری روش تحلیل مرزی تصادفی برآورد شده است. نتایج نشان می دهد که ضریب به دست آمده برای رشد قیمت سایه ای آلاینده ها برابر با 25/0- می باشد که نشان می دهد در کوتاه مدت بین رشد قیمت سایه ای آلاینده های زیست محیطی در بخش حمل و نقل و رشد ارزش افزوده این بخش رابطه معکوسی وجود دارد.

ایران‌ نیز مانند بیشتر کشورهای‌ تولیدکننده‌ و صادرکننده‌ نفت‌، برای‌ مصرف‌ داخلی‌فراورده‌های‌ نفتی‌ یارانه‌ منظور می‌کند. متوسط قیمت‌ فراورده‌های‌ نفتی‌ در ایران‌ طی‌ 25 سال‌گذشته‌، که‌ جهان‌ شاهد ترقی‌ مداوم‌ بهای‌ انواع‌ فراورده‌ها بوده‌ است‌، تا سال‌ 1373 ترقی‌چشم‌گیری‌ نداشته‌ است‌. در این‌ بررسی‌، در آغاز، ساختار بازار داخلی‌ فراورده‌های‌ نفتی‌ بررسی‌خواهد شد و سپس‌ برآوردی‌ از تقاضای‌ چهار فراورده‌ اصلی‌ بنزین‌، نفت‌ سفید، نفت‌ گاز و نفت‌کوره‌ در کشور ارائه‌ می‌گردد. نتایج‌ این‌ بررسی‌ نشان‌ می‌دهد که‌ کشش‌ قیمتی‌ تقاضا برای‌فراورده‌های‌ نفتی‌ در ایران‌، بیش‌ از آن‌ است‌ که‌ پیشتر تصور می‌شد. در این‌ بررسی‌، توجه‌ خاصی‌به‌ نفت‌ کوره‌ که‌ بیشترین‌ یارانه‌ به‌ آن‌ تعلق‌ می‌گیرد، معطوف‌ گردیده‌ است‌. نتایج‌ توابع‌ تقاضا،حاکی‌ از آن‌ است‌ که‌ افزایش‌ قیمت‌ فراورده‌های‌ نفتی‌ می‌تواند موجب‌ کاهش‌ روند کنونی‌ رشدمصرف‌ شود. بررسیها حکایت‌ از آن‌ دارد که‌ اگر اقتصاد کشور با آهنگ‌ ملایمی‌ به‌ رشد خود ادامه‌دهد، سطح‌ مصرف‌ را می‌توان‌ در حد کنونی‌ تثبیت‌ نمود. لیکن‌ تحقق‌ این‌ امر، مستلزم‌ آن‌ است‌که‌ بهای‌ فراورده‌های‌ نفتی‌ ظرف‌ مدت‌ 15 سال‌ تا سطح‌ قیمتهای‌ بین‌المللی‌ بالا برده‌ شود. امااگر افزایش‌ قیمت‌، تنها قیمت‌های‌ واقعی‌ را ثابت‌ نگاه‌ دارد (یعنی‌ اثر تورم‌ آن‌ را خنثی‌ کند) میزان‌مصرف‌ طی‌ 15 سال‌ آینده‌ در حدود دو برابر خواهد شد. این‌ همه‌ در حالی‌ است‌ که‌ ظرفیت‌تولید نفت‌ خام‌ ایران‌ در پنج‌ سال‌ گذشته‌ (1370 تا 1375) نسبت‌ به‌ سالهای‌ پیش‌ از آن‌، افزایش‌اندکی‌ داشته‌ است‌. و رشد سریع‌ مصرف‌ فراورده‌های‌ نفتی‌ در داخل‌ کشور، صادرات‌ نفت‌ خام‌ راتحت‌ فشار قرار داده‌ است‌.