امیرهوشنگ میرکوشش

در بستر مفهومی نظریه های هنجاری روابط بین الملل، یکی از مهم ترین دغدغه ها رسیدن به صلح  در جامعه جهانی است. از نظریه های هنجاری تانظریه های انتقادی و لیبرالیسم وحتی برخی از گرایش های فکری نظریه واقع گرایی توجه به صلح  وبسط گسترش آن همواره درمیان اندیشه ورزان روابط بین الملل حائزاهمیت بوده است. این پژوهش، با معرفی نظریه نوجهانی شدن، این اعتبار را قائل شده است که درک مفهومی از صلح                 می تواند دارای نگرشی خاص و ایرانی باشد. مقاله در نوجهانی شدن، فرض را بر این گذاشته است که توجه صرف انسان محور در محیط جهانی نمی تواند منعکس کننده و پدیدآورنده صلح در سیاره ای به نام زمین باشد و باید در این فضا توجه انسان محور در گستره ای وسیع تر و جهانی با تمامی وسعت و موجودات زنده آن ارزیابی شود تا بتوان به صلح پایدار و نه صلح مثبت، صلح مسلح و یا مفاهیم ما به ازای این چنین رسید؛ چرا که اگر بتوان با اهمیت یافتن موضوع زمین و حفظ و بقای آن درمیان انسان ها آن را نهادینه کرد، طبیعتاً به کل جامعه جهانی و در فضای روابط بین الملل میان دولت ها، نهادها و موسسات بین المللی نیز بسط خواهد یافت و صلح مفهومی پایدار را با اشکالی جدید و نوین که مقاله تحت عنوان نوجهانی شدن در نگرش تئوریک ایرانی معنا کرده ، به وجود خواهد آورد. این پژوهش با رویکردی تحلیلی-توصیفی و طرح این پرسش که محتوای علمی صلح ایرانی چیست، به امکان سنجی جنبه های نظری آن پرداخته و ضمن نقد و بررسی مفاهیم صلح در نظریه های روابط بین الملل و ارتباط آن با نگرش جهانی شدن به نوجهانی شدن صلح جویانه(صلح سیاره ای) تغییر عزیمت داده و انگاره ها و نشانه های صلح پایدار را با اتکا به مفهوم نوجهانی شدن با نگرشی ایرانی  مورد مداقه قرار داده است.

به موازات پیروزی انقلاب اسلامی، روابط ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه ای به واسطه دلایلی نظیر زعامت ایران/ عربستان بر جهان اسلام، رهبری شیعه/ وهابیت بر منطقه و غرب گرایی/ غرب ستیزی دو کشور، به سمت دوآلیسم متعارضی حرکت کرده است؛ هرچند که بعضاً متناسب با مشی سیاست خارجی و منطقه ای دولت های مستقر در ایران، این مهم دچار تحولاتی نیز شده است. با درنظر داشتن این نکته، این پژوهش بر آن است با رویکردی نسبتاً متفاوت در عرصه نظریه های روابط بین الملل که از آن با عنوان واقع گرایی انگیزشی یاد می شود، با بررسی روابط دو کشور از آغاز روی کار آمدن احمدی نژاد، به بررسی تطبیقی آن با دولت دکترحسن روحانی بپردازد و این نکته اساسی را مورد آزمون قرار دهد که به رغم تفاوت های نسبتاً زیادی که بین سیاست خارجی و منطقه ای دولت یازدهم با دولت قبلی وجود داشته و دارد، مشی اعتدال گرایی دولت روحانی در گستره سیاست خارجی چه تاثیری بر مناسبات منطقه ای ایران و عربستان بر جای گذاشته است و عربستان سعودی چگونه نسبت به این رویکرد، از خود کنش و یا واکنش نشان داده است.

تحولات نظام بین الملل و روند های جدید جهانی، دیپلماسی را متحول کرده است به طوری که در کنار کاربرد دیپلماسی سنتی، امروزه اشکال جدید دیپلماسی به ویژه دیپلماسی عمومی/ فرهنگی درراستای تحقق منافع ملی کشور ها به کار می رود. دیپلماسی عمومی/ فرهنگی اقدماتی برای تعامل و ارتباط با دیگر ملل و اندیشه ها با هدف ایجاد روابط بلند مدت فرهنگی و بر پایه ارزش ها و سیاست های نظام مورد نظر با جوامع دیگر است. اهداف نهایی دیپلماسی عمومی/ فرهنگی اطلاع رسانی و نفوذ بر مخاطبان خارجی، ایجاد گفتمان متقابل و روابط بلند مدت می باشد. برنامه های آموزشی، فرهنگی، پژوهشی و پخش برنامه های رادیو تلویزیونی، ماهواره ای و اینترنتی را می توان از اجزاء این دیپلماسی دانست.سازه انگاری جهان وطنی از نظر فلسفی بر اساس دیپلماسی چند جانبه، تئوری جهان وطنی و سیاست های سازه انگارانه می باشد. اهداف سازه انگاری جهان وطنی ساخت روابط دوستانه پایدار میان دولت ها با دعوت از جوامع آن ها برای یادگیری از یکدیگر در ساخت نگرش های فرهنگی جهان وطنی می باشد.سئوالی که در این جا مطرح است این است که چگونه می توان دیپلماسی عمومی/ فرهنگی را با نظریه سازه انگاری جهان وطنی تبیین نمود؟ فرضیه پژوهش بر این اساس استوار است که اهداف دیپلماسی عمومی/ فرهنگی از منظر سازه انگاری جهان وطنی ساخت روابط دوستانه پایدار میان کشور ها با مخاطب قرار دادن جوامع آن ها در ساخت رفتار های جهان وطنی فرهنگی است.چند جانبه گرایی در دیپلماسی عمومی و فرهنگی با گفتمان در میان موسسات جهانی و واحد های آکادمیک و با تاکید بر مکانیزم های مشترک همکاری در حوزه های فرهنگی و روابط بین المللانجام میگیرد

خیزش چین به عنوان قدرتی بزرگ در منطقه و جهان، قدرت هژمون ایالات متحده امریکا را به چالش کشیده است. رویکرد اول، چین را به عنوان تهدیدی خاموش برای منافع امریکا و آسیای شرقی و نیز رقیب قدرت امریکا در آینده می داند و خواهان جلوگیری از رشد چین و اعمال محدودیت های بیشتر بر این کشور است (تأکید بر قدرت سخت). رویکرد دوم، معتقد است که با درگیرکردن هرچه بیشتر چین در اقتصاد و جامعه جهانی و نهاد های چندجانبه مختلف می توان خیزش این کشور به سمت جایگاه قدرتی بزرگ را مدیریت کرد (موازنه قدرت نرم). دو کشور دو سیستم سیاسی و فرهنگی و ترکیب نژادی متفاوت دارند. آنها در مراحل متفاوتی از مدرنیته و توسعه اقتصادی هستند و 6000 مایل از یکدیگر فاصله دارند. یکی در قله سلسله مراتب بین المللی است و دیگری به سمت آن درحال صعود است. تاریخ نشان داده است که رقابت قدرت های بزرگ به جنگ گرم یا سرد منتهی می شود و پیش بینی های زیادی وجود دارد که این دو کشور نیز در این مسیر تراژیک گام برمی دارند. این دیدگاه ها به اختلافات دو کشور بر سر تایوان، حقوق بشر، تجارت، امور مالی، کنترل تسلیحات و امنیت منطقه ای اشاره می کنند. این دیدگاه ها معتقدند که هر دو کشور نیروی نظامی خود را برای رویارویی علیه یکدیگر آماده می کنند. اگرچه باید تأکید کرد که سیاست گذاران دو کشور، از سابقه تاریخی رقابت آلمان و بریتانیا و جنگ سرد میان اتحاد شوروی و امریکا آگاهی دارند. برخورد دو کشور با توجه به وابستگی متقابل اقتصادی برای هر دو کشور بسیار وحشتناک است. از طرفی، بازدارندگی تسلیحات هسته ای دورنمای برخورد تمام عیار میان دو کشور را کاهش می دهد. با این وجود، روابط آینده این دو کشور روی طیفی از همکاری و رقابت قرار دارد و درصورت رسیدن چین به میزان قدرت امریکا پتانسیل برخورد سیاسی یا حتی نظامی نیز زیاد می شود. با توجه به خیزش چین به عنوان قدرتی جهانی و امریکا به عنوان ابرقدرت حال حاضر، کیفیت روابط آینده چین و امریکا چگونه است؟ آیا روابط دو کشور بر اساس همکاری متقابل و هم گرایی و ثبات و صلح شکل خواهد گرفت یا با زوال روابط دو کشور به سمت افزایش رقابت و شاید حتی برخورد و جنگ منتهی خواهد شد؟نگارندگان با استفاده از دیدگاه های متنوع در موضوع روابط آینده ایالات متحده امریکا و چین تلاش می کنند تا با پاسخ همه جانبه به پرسش های مطرح شده، به فرضیه ای بینابینی دست یابند. آینده روابط چین و امریکا از برخورد بین دو مجموعه از نیرو های مخالف تعیین می شود، دو جهت مخالف که از قدرت نسبتاً مساوی برخوردارند. در آینده، اساس روابط چین و امریکا با کمی نوسان و با تغییرات تناوبی، به طرف همکاری بیشتر یا رقابت افزون تر بدون تمایل قطعی به یکی از دو جهت و برخورد نظامی باشد. در این پژوهش، با رویکردی کثرت گرا، روش پژوهش کیفی را ملاک قرار داده ایم. پژوهش کیفی بهره گیری از ترکیبی از روش های کیفی است. روش پژوهش کیفی مستلزم نوعی تکثر روشی است. پژوهشگر کیفی در کار خود هر گونه استراتژی و روش یا مواد تجربی دردسترس را به کار می گیرد. برخلاف تصور رایج، روش کیفی به هیچ وجه به معنای استفاده نکردن از داده های کمی نیست، همان طورکه در این پژوهش، از داده های کمّی نیز استفاده شده است.

صلح به معنای رایج آن یعنی فقدان جنگ، رؤیای زیبایی است که بشریت و جامعه بین المللی همواره در مسیر رسیدن به آن تلاش کرده است. صلح و مدارا جایگاه ویژه ای در فرهنگ و ادب ایران زمین دارد. مدارا همان احترام و ارج گذاشتن بر تنوع و اختلاف میان فرهنگ های جهان است. صلح یک آرمان جهانی تلقی می شود و انسان امروز را به زندگی در شرایطی آرام و به دور از تشویش و کشمکش سوق می دهد. از گذشته تا امروز، صلح یک مفهوم مطلق نیست و همانند جنگ، ریشه در نوع جهان بینی ما نسبت به جهان هستی دارد. صلح آفرینی و صلح پژوهی با هدف اقدام برای ایجاد تفاهم و توافق میان گروه های درگیر و شناخت زمینه های برقراری صلح، از دغدغه های ذهنی شاعران و نویسندگان ایران زمین بوده است. در عرصه بین المللی و در ادبیات روابط بین الملل، روش مدارا، با احترام به حقوق بشر همخوانی دارد و انسان ها این حق را دارند که در صلح زندگی کنند و همچنان که هستند، باشند . در این پژوهش ضمن بررسی مفاهیم صلح و صلح بین الملل، مدارا و صلح در فرهنگ ایرانی و در بستری هستی شناختی مورد تحلیل و تبیین قرار می گیرد. فرضیه این پژوهش با واکاوی و بررسی آثار منظوم و منثور ادیبان، شاعران و دانشمندان ایرانی در سده های گذشته، به دنبال نشان دادن گستره درک و جهان بینی آنها از فرهنگ صلح و مدارا فراتر از نژاد ، ملیت و مذهب و پاسخ به این پرسش است که صلح و مدارا در فرهنگ و ادب ایران چه جایگاهی در صلح و مدارای جهانی دارد؟ هدف اصلی این پژوهش واکاوی و پالایش فرهنگ صلح و مدارا در ایران و پیوند زدن آن با صلح و مدارای بین المللی است.

جهانی شدن و توسعه فن آوری ارتباطات جمعی تاثیرات مهمی در کشور های در حال توسعه و به ویژه کشور های مسلمان خاورمیانه و شمال آفریقا بر جای گذا شته است.گسترش روز افزون فن آوری ارتباطات الکترونیکی نظیر شبکه های ماهواره ای و اینترنتی تاثیرات غیر قابل انکاری بر اذهان عمومی این منطقه داشته است. فن آوری ارتباطات و اطلاعات همانند اینترنت و تلفن همراه نقش مهمی در مبارزات برای دموکراسی و حقوق بشر در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا ایفا نموده است. علل اعتراضات شامل ترکیبی از عوامل غیر تکنولوژیکی نیز می باشد که عبارتند از: دهه ها سرکوب،حکومت های موروثی و اقتدار گرا،عقب ماندگی اقتصادی و اجتماعی،نقض سیستماتیک حقوق بشر،به حاشیه رانده شدن سیاسی و اقتصادی مردم. تحولات و خیزش های اخیر در کشور های مصر و تونس و دیگر کشور های منطقه را با توجه به استفاده گسترد ه از محتوی تولید شده توسط کاربران، انقلاب فیس بوک و توییتر می نامند. ایجاد و تولید حجم عظیمی از اطلاعات توسط کاربران در اینترنت را محتوای اینترنتی می نامند که شامل متن، تصویر، فیلم و کلیپ های صوتی است که توسط کاربران اینترنت تولید و بار گذاری می شود. این همان تصویری از پارادایم رسانه های قدرتمند با انگاره ای پست مدرن است که در این پژوهش بر بستر روندهای موجود مورد واکاوی و باز سنجی قرار گرفته است. خود سوزی یک جوان تونسی در دسامبر 2010 و انتشار خبر آن از طریق شبکه های اجتماعی مثل فیس بوک باعث شروع حرکتی در تونس گردید که به سقوط حکومت 23 ساله بن علی انجامید. اخبار منتشر شده توسط این شبکه ها باعث گسترش این نا آرامی ها به کل منطقه و به ویژه مصر گردید. شبکه های اجتماعی در هدایت توجه اولیه جهان به این خیزش ها در مصر و تونس و متعاقبا دیگر کشور های منطقه و به طور کلی تاثیر در مبارزات دموکراتیک منطقه نقش مهمی ایفا نمودند.برخورد قهری دولت ها با معترضان و وبلاگ نویسان ، کند و قطع کردن اینترنت، دستگیری ، زندانی کردن و ضرب وشتم فعالان اینترنتی در کشور های دستخوش آشوب نشان از اهمیت اینترنت و شبکه های اجتماعی دارد.از مراکش تا بحرین ، جهان عرب شاهد ظهور رسانه های مستقل اجتماعی است که به طور پیوسته باعث افزایش تعامل شهروندان با اینترنت گردیده .انتظار می رود تا سال 2015 اینترنت صد میلیون مخاطب عرب داشته باشد.تعداد کاربران فیس بوک در جهان عرب در دسامبر 2010 بالغ بر بیست و دو میلیون نفر بوده است که 75 درصد آن ها جوانان بین 15 تا 29 سال می باشند.

نظریه پردازان روابط بین الملل به مفهوم جهانی شدن به صورت روابط بین المللی اندیشیده اند بدون آنکه توجه داشته باشند که دنیای جهانی شده صرفاً رابطه بین «انسان با انسان» نیست و رابطه بین «انسان با محیط» و«محیط با محیط» در فهم ما از جهانی شدن نیز حائز اهمیت است. این معضل آنجایی بیشتر رخ می نماید که بدانیم به طورکلی در نگاه پژوهشگران به جهانی شدن، روندها و فرایندها دارای اشکال و محتوای ناقصی است که به «فراگیرنمایی» مفاهیمی تبدیل شده است که آن را به عنوان جهانی شدن معنا می کنیم. این پژوهش ضمن بررسی و نقد نظریه های مرتبط با جهانی شدن و به ویژه نگاه متفکران علم روابط بین الملل به آن، نواقص، کاستی ها و تقلیل گرایی های خودساخته را بررسی کرده و از برآیند چنین دیدگاهی به مفهومی نوین، تحت عنوان «نوجهانی شدن» دست می یابد.