احمد موتاب

هدف: با عنایت به عقبه غنی اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی ورزش زورخانه ای و پهلوان، ضرورت دارد که این ورزش غنی از منظر سلامت اجتماعی نیز مورد کاوش قرارگیرد.. بنابراین هدف از این مطالعه تبیین ورزش زورخانه ای از منظر نظریه سلامت اجتماعی بود.روش شناسی: در این پژوهش از تحلیل مضمون استفاده شد. مشارکت کنندگان در مصاحبه های نیمه ساختاریافته شامل؛ پهلوانان صاحب نظر که هم از نظر عملی و هم علمی آشنا با فرهنگ، تاریخ، آداب و رسوم زورخانه بودند که به شیوه گلوله برفی انتخاب شدند و مصاحبه ها با رسیدن به اشباع نظری در مضامین در مصاحبه شانزدهم خاتمه یافت.یافته ها: با توجه به یافته های پژوهش حاضر، ورزش زورخانه ای مبین پنج بعد نظریه سلامت اجتماعی یعنی؛ انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، انطباق اجتماعی، مشارکت اجتماعی و شکوفایی اجتماعی است. نتیجه گیری: ورزش زورخانه ای می تواند سلامت اجتماعی را توسعه دهد. بدین معنی که تناظر میان ابعاد حاصل از مطالعه ورزش زورخانه و کردار اصحاب آن نمایان گر پناسیل بالای آن در رشد و بالندگی ارتباط بین فردی، سلامت اجتماعی است که در نهایت می تواند به ارتقاء جامعه کمک کند.

ورزش پدیده ای است که همواره دارای تأثیرات اجتماعی و فرهنگی در جوامع انسانی بوده است. چنین تأثیراتی، پرداختن به ابعاد روانشاسی اجتماعی در ورزش زورخانه ای بعلت آمیختن آیین ها و الگوهای رفتار اجتماعی در غالب فرهنگ ورزش زورخانه ای بارزتر می کند. بنابراین، تحقیق حاضر به دنبال واکاوی کارکردهای ورزش زورخانه ای از دیدگاه روانشناسی اجتماعی بود. که با روش کیفی داده بنیاد انجام شد و با استفاده از تحلیل مصاحبه های انجام گرفته با صاحب نظران، در نهایت مدل نظری کارکردهای روانشناسی اجتماعی در ورزش زورخانه ای با چهار مقوله؛ خرده فرهنگ ورزش زورخانه ای، هویت پهلوانی، شبکه های اجتماعی تاثیرگذاری و ویژگی های رهبری شکل گرفت. مطابق یافته ها، در چهارچوب خرده فرهنگ ورزش زورخانه رفتارهای رهبری، الگوهای ارتباطی و انتظارات رفتاری به طور مطلوب پذیرفته شده و سطح بالایی از اعتماد برقرار می شود. که بیانگر این واقعیت است که ورزش زورخانه ای کارکردهای مهمی در عرصه روانشاسی اجتماعی ورزشی دارد که با برنامه ریزی برای بهره برداری از ظرفیت های ورزش ورزخانه ای، می-توان از آنها در سطح جامعه سود برد.

زورخانه در رهبری فکری نهضت های آزادی بخش و ترویج آداب و آیین فتوّت و کردار جوانمردانه در دوران پرفراز و نشیب تاریخ ایران زمین نقش مهمی ایفاء کرده است. بنابراین، این مطالعه در پی تبیین فرایند اجتماعی– فرهنگی عیّاری و شکل گیری ورزش یا در واقع مکتب زورخانه ای در ایران است. از حیث روش شناسی، رویکرد این مطالعه کیفی است و از روش نظریه داده بنیاد هم ساخت گرایانه (رویکرد چارمز) استفاده شده است. مشارکت کنندگان این مطالعه (مطلعین کلیدی)، پهلوانان صاحب نظر و باسابقه که هم از نظر عملی و هم نظری آشنا به فرهنگ، تاریخ، آداب و رسوم زورخانه و همچنین پژوهشگران دارای سابقه پژوهش در این حوزه بودند که به شیوه گلوله برفی انتخاب شدند و در مجموع نوزده مطلع کلیدی و صاحب تجربه در ورزش زورخانه ای از طریق نمونه گیری کیفی یا هدفمند جذب شدند. برای گردآوری داده ها از یک مصاحبه نامه نیمه ساختمند استفاده شده و مصاحبه ها تا حصول به اشباع نظری ادامه یافت. یافته های این پژوهش نشان می دهد که می توان فرایندِ اجتماعی-فرهنگی عیاری و شکل گیری مکتب زورخانه در ایران را می توان در سه خوشه معنایی تبیین و تلخیص کرد: الف) پدیده محوری: کنش ها، واکنش ها و برهم کنش های جاری در فضای زورخانه؛ ب) عوامل زمینه ای یا شرایط اثرگذار بر کنش ها، واکنش ها و برهم کنش های عیاری که بخشی از آنها تسهیل کننده و بخشی دیگر بازدارنده آن هستند و ج) مؤلفه-های مربوط به پی آیندها و آثار کنش ها، واکنش ها و برهم کنش ها در فضای زورخانه که شامل فضای حاکم بر زورخانه، فضای حاکم بر محیط ورزش به عنوان یک محیط بینابین و جامعه به عنوان محیط کلان.