هاشم سوداگر

خط مشی گذاری و اجرای خط مشی، از مهم ترین اقدامات حکومت محسوب می شوند و موضوع محوری خط مشی گذاری، نحوه تعریف و اولویت بندی مسئله عمومی است؛ به ویژه این مهم، با توجه به محدودیت منابع و افزایش روزافزون تقاضای عامه به تدریج بغرنج تر می شود. این پژوهش با ملاحظه سیستم حکومتی ایران، پنج معیار مهم برای اولویت بندی مسائل عمومی پیشنهاد کرده است؛ بدین ترتیب، مسئله ای از اولویت بیشتر برخوردار است که شدیدتر، گسترده تر، فوری تر و تسهیلگرتر برای حل سایر مسائل عمومی، و متناسب تر با ارزش های غالب اجتماعی باشد. پژوهش حاضر، پژوهشی آمیخته است که در دو مرحله سامان یافته است. در مرحله اول، آراء حدود هفتاد خبره در حوزه های علمی و اجرایی خط مشی گذاری عمومی و اداره امور عمومی درخصوص معیارهای اولویت بندی مسائل عمومی با استفاده از روش های مصاحبه و پرسش نامه گردآوری شدند و با تکنیک تحلیل مضمون، فهرست اولیه این معیارها استخراج گردید و مراتب ارتباط آن ها با اهداف پژوهش مورد بازبینی قرار گرفت. در مرحله بعد، به منظور ارزیابی این سنجه ها به یازده خبره علمی و اجرایی دیگر مراجعه شد و با استفاده از تکنیک دلفی فازی، آراء ایشان درباره مدل اول ارزیابی گردید. بر این اساس، اهمیت سنجه های پنج گانه پیشنهادی پژوهشگران مورد تأیید قرار گرفت.

هدف: فهم ماهیت و جوهره «خط مشی عمومی»، به سهولتِ تشخیص مصادیق آن نیست. عبارت «خط مشی عمومی»، نه تنها در کلام اتخاذکنندگان خط مشی عمومی رواج دارد، بلکه بین اعضای جامعه علمی نیز بی دقت و با تسامح معناییِ بسیار استفاده می شود. با این حال، واضح است که فهم جوهره این مفهوم، مقدمه اجتناب ناپذیری برای ورود به علوم گوناگون خط مشی همچون فرایند خط مشی عمومی، تحلیل خط مشی عمومی و ارزشیابی خط مشی عمومی است. نوشتار حاضر، گزارشی است از پژوهشی تحلیلی تفسیری که با هدف فهم و تبیین جوهره «خط مشی عمومی» اجرا شده است. روش: نگارندگان این پژوهش کوشیده اند که مهم ترین تعریف های ارائه شده برای اصطلاح «خط مشی عمومی» در ادبیات را گردآوری کنند و با روش «تحلیل مضمون» به تجزیه و تحلیل و واکاوی معنایی آنها بپردازند. یافته ها: حاصل این کار، سامان دهی به مفاهیم مطرح شده در تعریف های گوناگون «خط مشی عمومی»، در سه شاخه ماهیت، صفات و غایت خط مشی عمومی بود و کوشش شد بر اساس این طبقه بندی سه شاخه ای، دو تعریف از خط مشی عمومی از دو دیدگاه «مخاطب خط مشی» و «تحلیل گر خط مشی» ارائه شود که مجموع اشتراک تعاریف و متمایزکننده تفاوت های اساسی است. نتیجه گیری: خط مشی عمومی از دیدگاه مخاطب خط مشی می تواند این گونه تعریف شود: «منطق عملی نسبتاً پایدار از مجموعه تصمیمات، قوانین، مواضع و اقدامات به هم مرتبطِ یک یا مجموعه ای از بازیگرهای قابل انتساب به حکومت، در قبال مسئله یا امر نگران کننده قابل انتزاع است»؛ در حالی که خط مشی عمومی از دیدگاه تحلیل گر خط مشی را می توان این گونه تعریف کرد: «سلسله ای از تصمیمات، قوانین، مواضع و اقدامات به هم مرتبط که بازیگر خط مشی در قبال مسئله یا امر نگران کننده، به منظور تخصیص مطلوب ارزش ها در جامعه اتّخاذ می کند».

عمده پژوهش های انجام شده برای شناسائی تاثیر منابع نامشهود، حاصل تحلیل سازمان های خاص و مطالعات موردی است. برای وسعت بخشیدن به اعتبار تعمیم پذیری این تحقیقات انجام مطالعاتی با نمونه های بزرگ لازم است تا معلوم شود که عناصر سازمانی چگونه به صورت مستقل، تکمیلی و تعاملی با عملکرد سازمان رابطه دارند. علاوه بر این، تاکنون به این موضوع در دانشگاه ها توجه اندکی شده است. پژوهش حاضر با بررسی تأثیر «مجموعه ای از منابع سازمانی مستقل و نامشهود، و تعاملات میان آنان»، بر عملکرد سازمانی در نمونه ای متشکل از دانشگاههای بزرگ دولتی، درصدد است تا شکاف موجود را پر نماید. در این پژوهش برای آزمون فرضیه های تحقیق از مدل معادلات ساختاری استفاده شده است و جامعه آماری این تحقیق، دانشگاه های بزرگ دولتی کشور ایران بوده و روش نمونه گیری به صورت هدفمند می باشد. نتایج تحلیل معادلات ساختاری نشان می دهد عملکرد سازمان را می توان با پنج عنصر نامشهود (قابلیت های مدیریتی، سرمایه سازمانی، نظام ارزیابی، روابط کارکنان و فرهنگ سازمانی) و تعاملات میان آنان تشریح کرد.

مفهوم مدیریت استراتژیک پس از شکل گیری در بخش دولتی، به سرعت به بخش خصوصی انتقال یافته و تحولات شگرفی در رقابت میان کسب وکارهای خصوصی آفریده است. حال به نظر می رسد که اگر این ابزار قدرتمند دوباره به زادگاه خود (بخش دولتی) بازگردد، می تواند منشأ حل بسیاری از مسائل حوزه عمومی گردد. بدیهی است که به کارگیری مدیریت استراتژیک در سازمان های دولتی ایران، نیازمند ارائه مدلی بومی است. از این رو، به نظر می رسد که گام مقدماتی برای طراحی مدل بومی مدیریت استراتژیک برای این سازمان ها، شناسایی فراگردهای فعلی شکل گیری استراتژی در آنها باشد. به طوری که بتوان مراتب انطباق ادبیات نظری استراتژی به شرایط فعلی این سازمان ها را بررسی کرد تا در مرحله بعد، مدلی طراحی گردد که با وضع موجود سازمان های ایرانی سازگار بوده و قابل پیاده سازی باشد. بدین ترتیب نوشتار حاضر در پی تبیین فراگرد شکل گیری استراتژی در سازمان های دولتی فعال در عرصه سیاسی جمهوری اسلامی ایران است.

ارتش هولوگرافیک، ارتشی مردمی است که با تکیه بر دفاع پوششی در متن جامعه، ماشین جنگی دشمن مهاجم را مختل ساخته، هزینه سلطه بلندمدت دشمن را بسیار سنگین می سازد. چنین ارتشی بر بنیان حمایتهای مردمی و توسعه فناوری دفاعی ویژه شهروندان توسعه می یابد. خلاصه آنچه عامه مردم باید بدانند به مردم می آموزد و مردم در هر منطقه از کشور، به فراخور مقتضیات جغرافیایی و فرهنگی آن منطقه، آرایشی بهینه می آفرینند. بنابر این، ارتش هولوگرافیک ضمن بهره مندی از حمایت فنی ارتش رسمی، به طور مستقل ولی هماهنگ با آن و در جهت اهداف آن فعالیت می کند. بدین ترتیب، در حالی که در شرایط عادی هیچ هزینه ای از حیث نیروی انسانی به کشور تحمیل نمی کند، در صورت لزوم به صفی مستحکم از نیروهای مردمی تبدیل می شود که هر بخش آن در عین استقلال، به اهداف ارتش کلاسیک کشور مدد می رساند و در حالی که به طور مداوم، صدمات زیادی را متوجه دشمن می سازد، در متن جامعه ناپدید می شود. هزینه مقابله با چنین ارتشی، هزینه مقابله با کل یک ملت و نسل کشی همه آحاد آن است؛ از این رو، قدرت بازدارندگی چنین ارتشی با قدرت بازدارندگی ارتشهای کلاسیک قابل مقایسه نیست