زهره رامین

ازآنجاکه ذهنیت انسان زمانمند است، عقایدی که به آن می اندیشد و رویدادهایی که به خاطر می آورد و روایت می کند نیز زمانمند هستند، بنابراین درک بُعد زمانی به شناخت عمیق تر ذهن انسان، روایت های او و درنهایت شناخت زندگی می انجامد. این مهم از طریق تفسیر نشانه های متنی که او می آفریند صورت می پذیرد. از این منظر، تام استوپارد، نمایشنامه نویس معاصر انگلیسی، که از بازی های زمانی در جهت بیان اندیشه های خود استفاده می کند، مورد مطالعه قرار گرفته است. نمایشنامه تقلیدهای انتقادی او در قالب نمایشنامه حافظه، با کنار هم نهادن شخصیّت های ادبی‑هنری و سیاسی، به مفهوم هنر از دیدگاه های آنان می پردازد و گفتمان های متناقضی را در برابر خواننده بازنمایی می کند. در این پژوهش، گفتمان های متضاد به صورت گفتگوهای دوبه دو در نظر گرفته شده است به گونه ای که هر مفهومی با مفهوم «دیگریِ» خود در مقابله قرار داده شده که گاه شخصیّت ها و گاه مکاتب فکری یا حتّی بُعدی از زمان هستند. پژوهش های مرتبط با موضوع این مقاله بیشتر در زمینه بررسی هویّت و یا عناصر پوچ گرائی و پسامدرن از طریق شخصیّت پردازی بوده است و هیچ یک با دیدگاه زمانی به بررسی این نمایشنامه نپرداخته اند. هدف پژوهش حاضر تفسیر معنا از طریق استعاری تلّقی کردن زمان در سطح گفتمان بر مبنای رهیافت هرمنوتیکی است و با کاربست نظریّه «روایی پل ریکور» به بررسی چرایی و چگونگی بُعد زمانی می پردازد. این پژوهش با تأکید بر تکنیک های بلاغی نویسنده و با استناد بر نظریّه «سه گانه محاکات» و نیز مفهوم «فراموشی و حافظه» از دیدگاه ریکور با روش تحلیلی‑کیفی و با رویکرد روایت شناسانه، نظم و ساختار را از خلال بی نظمی ها و بازی های زمانی این نمایشنامه بررسی و نشان می دهد.

به باور برخی منتقدان، در رمان های مدرنیستی، صرفاً شخصیت های مدرن و در رمان های پسامدرن فقط هویت های پسامدرن به تصویر کشیده می شوند. درحالیکه شخصیت هایِ رمان تَنی هنرمند (2001) اثرِ رمان نویس برجسته آمریکایی دان دلیلو علاوه بر مدرن بودن، پسامدرن نیز هستند. هدف پژوهش حاضر مطالعه ویژگی های شخصیتی کاراکترهای اصلی این رمان به منظور فراتر رفتن از چهارچوب های قراردادی و از پیش تعیین شده برای آن هاست. از آنجایی که متامدرنیسم بر پایه نوسان بین مدرنیسم و پسامدرنیسم بنا شده است، این پژوهش از دیدگاه منتقدانی چون توماس ورمِلن و رابین آکر (2010) در مورد متامدرنیسم بهره گرفته است تا به بررسی همنشینی های نوسانی بین مدرنیسم و پسامدرنیسم بپردازد. بعلاوه، مفاهیم فردیت درخت وار و ریزوماتیکِ دلوز و گاتاری (1987) نیز برای واکاوی عمیق تر شخصیت های اصلی رمان بکار گرفته شده است. یافته های مطالعه حاضر نشان می دهد که شخصیت های رمان در حال گذار از نَفْس، رهایی از قید تَن و دیگری شدن هستند. همچون آونگی بینابین ویژگی های متضادِ همنشین نوسان می کنند و پویایی هردو هیچکدام را به نمایش می گذارند. به عبارت دیگر، شخصیت های تَنی هنرمند، بین فردیت و چندگانگی، مدرن ماندن و پسامدرن شدن، با خودْ ماندن و دیگری شدن، و درخت وار بودن و ریزوماتیک شدن درحال نوسان اند. بنابراین، کاراکترهای اصلی این اثر دلیلو، لورن هارتِکه هنرمند و آقای توتل، شخصیت های متامدرنی هستند که تلفیق نوسانی بین ویژگی های متقابل مدرن و پسامدرن را به نمایش می گذارند.

این مقاله به بررسی توصیف های چشم انداز در رمان خورشیدی اثر ین مکیون می پردازد و دیدگاه معرفت شناختی راوی داستان را، با توجه به این توصیف ها بررسی می کند. نوشتار استدلال می کند که توصیف چشم اندازها در سبک رئالیستی این اثر، ریشه در اندیشه علم گرایانه و باور قاطع و تقلیل گرایانه راوی و شخصیت محوری داستان به سنت و آموزه های )نئو(لیبرالیستی دارد. مقاله، با عنایت به اشارات و توصیف های داستان، این مسئله را مورد کنکاش قرار می دهد که چگونه و با چه سازوکارهایی زمین به عنوان پهنه ای که از یک طرف طبیعت و از طرفی دیگر کشورها و مرزهای سیاسی شان را در خود جای داده بود، از اواخر سده بیستم تبدیل به یک چشم انداز و سیاره ای کروی و بدون مرز شده است. همچنین، این نوشته، با اتکا به اندیشه های هاروی باورمندی افراطی شخصیت اصلی رمان و راوی داستان به ساحت علم و منجی پنداشتن آن را به بوته ی نقد می کشد و می کوشد تا ثابت کند؛ نگرش علی الظاهر زیست بوم گرایانه شخصیت اصلی داستان ریشه در سنتی دارد که خود مسبب معضلات محیط زیستی دنیا است.

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که «ادبیات صلح به مثابه یک عنصر نوظهور، چگونه به کاهش سطح آشوب زدگی و افزایش سطح هم گرایی و ایجاد صلح کمک می کند؟» فرض این است که ادبیات صلح با درنظرگرفتن صلح به مثابه یک چرخه و فرایند، به جهت نوع روایت و خوانش متفاوتی که دارد و هم چنین گستره ی مخاطبینی که شامل می شود، با ترویج کارکرد هایی نظیر: باور به امکان تغییر، همدلی به جای تنش و نوع دوستی به جای تبعیض، عوامل آشوب زا (اسلام هراسی) را محدود کرده و درنتیجه سطح صلح را افزایش می دهد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از نظریه ی ماتریالیسم فرهنگی (رویکرد تلفیقی ویلیامز و سینفیلد) تحلیلی از رابطه ی ادبیات، صلح و بازتاب مقوله ی آشوب زدگی در جهان اسلام و پیامدهای آن ارائه کرده است. این تحلیل به لحاظ زمانی به دوره ی پسایازده سپتامبر تعلق دارد و با بازخوانی دو اثر خالد حسینی (بادبادک باز و هزار خورشید تابان) نشان می دهد که چگونه می توان مولفه های ادبیات صلح را از این دو اثر استخراج کرد. جهان اسلام نیازمند بازخوانی میراث خود برای شکستن غیرواقع نمایی های موجود است. تصویرسازی آثار ادبی، ازاین جهت که مخاطب بسیار گسترده ای دارد و از ماندگاری عمیقی برخوردار است، در تقابل با مولفه های آشوب زا قابلیت های کاربردی ویژه ای را داراست.

ای. ال. داکتارو خالق رمان هایی است که با نوسان میانِ تاریخ و داستان، پرسش های بنیادینی در بابِ تاریخ و معنای آن مطرح می کنند. چون او در سنتِ تاریخ محورِ یهودی بالیده، تفسیرِ دیدگاهِ تاریخی اش اهمیت فراوانی در درک آثارش دارد و در میان رمان هایش، کتاب دانیال که صریحاً به مسئله تاریخ می پردازد، بیش از همه می تواند در شناختِ فلسفه تاریخِ او یاری مان کند. در این مقاله با تکیه بر آرای میرچا الیاده و تفحص در میراثِ فکریِ پیامبرانِ بنی اسرائیل می کوشیم تا بینش تاریخیِ دانیال، قهرمان داستان، را تحلیل کنیم. با اقتباس از نظریه الیاده نشان می دهیم که خوانش نوینِ دانیال از سنتِ فکریِ انبیا، از رابطه دیالکتیکِ میانِ اندیشه تاریخ مندِ نبوی و گسستگیِ تاریخیِ دیزنی لند، که موضوعِ بخشِ پایانیِ رمان است، زاده می شود و راهِ حلِ دانیال برای نجات از بی معنایی، گفتمانِ تاریخیی است که نه بر چرخه تکرار الگوها و نه بر توالیِ رویدادهای بی معنایِ تاریخِ ناقدسی، بلکه بر گسیختگی و عدمِ انسجامِ پاستیش استوار شده است.

به باور بعضی منتقدان، رمان های رمان نویس آمریکایی دان دلیلو در حوزه مدرنیسم و از نظر برخی دیگر در حوزه پسامدرنیسم نوشته شده اند. در مقاله حاضر، آخرین رمان دلیلو به نام کیْ صفر (2016) به منظور بررسی حیطه نگارشی آن واکاوی شده است. از آنجایی که متامدرنیسم بر پایه نوسان بین مدرنیسم و پسامدرنیسم بنا شده است، این پژوهش از دیدگاه منتقدانی چون توماس ورمِلن و رابین وَن دِن آکر در مورد متامدرنیسم بهره گرفته است تا در این رمان به بررسی هم نشینی های نوسانی بین مدرنیسم و پسامدرنیسم بپردازد. بدین منظور، چهار عامل متقابل بین مدرنیسم و پسامدرنیسم ررسی شده اند که عبارت اند از: دیدگاه های مثبت اندیشانه و شکاکانه نسبت به مرگ و فناوری، صدقِ گفتار و کنایه، شیفتگی و بی تفاوتی نسبت به زندگیِ روزمره، و آرمان شهر و ویران شهر. یافته های این پژوهش نشان می دهد که نمی توان این رمان را کاملاً مدرنیستی یا کاملاً پسامدرنیستی در نظر گرفت؛ زیرا با این کار بخش متقابل آن نادیده گرفته می شود. پژوهش حاضر به این نتیجه می رسد که کیْ صفر رمانی متامدرنیستی است؛ زیرا در این رمان گاهی ویژگی های مدرنیستی و گاهی مشخصه های پسامدرنیستی آن جلوه بیشتری پیدا می کنند. رمان همچون آونگی، بینابین این ویژگی های متضادِ هم نشین نوسان می کند و پویایی هردو-هیچکدام را به نمایش می گذارد.

مفهوم مرگ و فناپذیری انسان، از پندارهایی است که حضور مهیبش مصرانه چهره برافروخته اش را در همه جا نمایان می کند. به عبارتی، تمام جوانب زندگی، بالاخص فرهنگ، متاثر از نگاه ما به این واقعیت جهان شمول است. برخی مرگ را محدود به آن لحظه نمی دانند که قلب از تپش و ریه از دم و بازدم بازمی ماند. در نزد این گونه افراد ،مرگ حقیقتی است که ممکن است بارها برای یک فرد رخ دهد و برای مدتی کوتاه یا بلند بر او چیره باشد. در طول تاریخ، چنین نگرشی به نیرویی الهام بخش تبدیل شده است. جان میلتون و لئو تولستوی اشخاص برجسته ای هستند که میوه زیباشناختی این دیدگاه متعالی را چیده اند. مطالعه ی پیش رو بر آن است تا با تحلیلی موشکافانه از بهشت گمشده میلتون و مرگ ایوان ایلیچ تولستوی، روشن سازد که میلتون و تولتستوی به نوعی از طبقه بندی درباره مرگ اذعان داشتند و هر یک راهی را برای کنارآمدن و چه بسا مقابله با این واقعیت فراپیش همنوعانشان قرار دادند.

پیوستار زمانی-مکانی و چندزبانی از جایگاه ویژه ای در منطق مکالمه ای باختین برخوردارند. هرچند تاکنون بیشتر پژوهش های انجام شده که رویکردی باختینی را محور کار خود قرار داده اند، روی گونه ی رمان متمرکز بوده اند اما گونه ی نمایشنامه با قابلیت هایی که برای برقراری مکالمه دارد، می تواند بستر جدیدی برای مطالعات باختینی باشد. در این مقاله سعی بر آن است که پیوستار زمانی-مکانی و چندزبانی به عنوان ابزاری تحلیلی در نمایشنامه ی مرد یخی می آید اثر یوجین اونیل مورد استفاده قرار گیرند تا خوانشی باختینی از این اثر اونیل ارائه گردد. از طریق پیوستار زمانی-مکانی می توان اهمیت مفهوم زمان و مکان و تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر را جهت تبیین مفاهیم موردنظر نمایشنامه نویس بررسی کرد. همچنین چندزبانی نشان می دهد که اونیل چرا و چگونه توانسته شخصیت هایی با پیشینه های متفاوت را در یک سالن گرد هم آورد و به آنها اجازه دهد که برای خود صدایی داشته باشند و حتی صدای نمایش نامه نویس نتواند آن را سرکوب کند.

داکتارو نویسنده سیاسی چپ گرایی است که نوشتار های خود را در مرز گنگ و تار تاریخ و داستان می آفریند. در این مقاله ، با تکیه بر دیدگاه فراداستان تاریخ نگارانه بر رمان رگتایم به واکاوی این انگیزه پرداخته شده است . در این رمان ، داکتارو نخست با نگرشی نقادانه، داعیه پیشرفت در دوره ترقی را زیر سؤال می برد ، سپس با واکاوی شخصیت های داستانی اش ، که برآمده از اقلیت های جامعه آمریکایی، به ویژه سیاهان و مهاجران اند، بی عدالتی ها را باز می تاباند. کالهاوس والکر و تاته بیانگر انسان هایی اند که در پی متبلور ساختن رؤیاها ی خویش اند. آنان، با این که هر دو از لایه های اقلیتند، اما برای رسیدن به هدف هایشان، هر یک راهی متفاوت اختیار می کند. سرانجام به نظر می رسد با وجود این که داکتارو وجود تغییر را در جامعه «دوران ترقی» خیلی پررنگ نمی بیند اما برای رسیدن به خوشبختی موعود در رؤیای آمریکایی، همواره رگه هایی از امید را باقی می گذارد.

این نوشتار به شیوه داستان سرایی ناثانیل هاثورن، به عنوان نقطه عطف تاریخ ادبیات آمریکا، می پردازد. یکی از پیامدهای انقلاب آمریکا بی بند و باری و ترک پایبندی به ارزش های خشکه مقدسان بود. کمی بعدتر رومانتیسیسم این شکاف را با ستایش فردیت نویسنده و نقش او درایجاد یک شخصیت نوین آمریکایی ژرف تر کرد. با درنظرگرفتن این حقیقت که هاثورن در چنین وضعیتی می نوشت، انتقال چنین مفاهیم مذهبی وسیاسی را به درون قلمرو داستان هاثورن می دید و تلاش می کرد پیش زمینه های خشک پیشین را بشکند و آنها را با شیوه ای که ابایی از محدود کردن معنی و دلایل وقایع ندارد، جایگزین کند تا، بدین ترتیب، از منظری متفاوت به دنیا و ساکنانش نظر بیفکند. این مقاله هاثورن را نویسنده ای آگاه نسبت به هنر خویش معرفی می کند، برای اثبات این سخن به بخش هایی از وقایع داستان اشاره می شود که هنرمند از خود ردپا بر جای می گذارد. همچنین، این گفتار با تأکید بر بخش های متفاوت داستان های وی و همچنین با تأکید بر زنجیره وقایع، بر این نکته انگشت می گذارد که هاثورن راه را برای تفاسیر متفاوت از متن های خویش باز می گذارد، کاری که به صورت نمادین تلاشی است برای رهایی از قید و بندهای دست و پا گیر جامعه اش.