جعفر انوارى

در موضوع «سهوالنبى» یا «عصمه النبى» دیدگاه عالمان کلام و تفسیر گوناگون است. برخى دیدگاه «توقف» و برخى دیدگاه «امکان کلى سهوالنبى» و برخى دیگر بر دیدگاه کلى «عصمه النبى» پافشارى دارند. در این میان، دیدگاه شیخ صدوق، که سهو را به «اسهاء» از سوى خداوند تفسیر نموده، و دیدگاه شیخ مفید، که به این دیدگاه به طور جدى انتقاد کرده، از دیگر دیدگاه ها شهرت بیشترى یافته است. در خاستگاه دیدگاه سهوالنبى، افزون بر امر سیاسى، مى توان به برخى از آیات و روایات هم اشاره کرد که شیخ صدوق بیشتر با نگاه به روایات به دیدگاه «سهوالنبى» گرایش یافته است. اما شیخ مفید آن ادله را نقد و ایراداتى بر این دیدگاه وارد نموده است. از سویى دیگر، محقق شوشترى آن ایرادها را مردود دانسته است. در این مقاله، دلایل سهوالنبى در بوته نقد قرار گرفته است؛ همان گونه که دلایل عصمت النبى در عرصه قرآن و حدیث و کلام تبیین شده است.

موضوع جبر و اختیار انسان یکى از مهم ترین موضوعات در قلمرو تفسیر و فلسفه به شمار مى رود که در گذر تاریخ، همچنان مورد پژوهش اندیشمندان بوده است. برخى از آنان انسان را موجودى مجبور پنداشته اند، ولى جمهور آنان بر دیدگاه اختیار انسان پافشارى دارند. آیات قرآن نیز به دو دسته تقسیم مى پذیرند: دسته اى جبرنمایند و دسته اى دیگر به گونه اى روشن اختیار را ثابت مى کنند. فیلسوفان براى اثبات دیدگاه اختیار، از ادله عدالت و حکمت الهى بهره گرفته اند. در این میان دیدگاه اختیار با چالش هایى روبه رو شده که بارزترین آنها مسائل مربوط به قضا و قدر و علم پیشین الهى به افعال اختیارى انسان است که برخى در برابر آنها با اظهار عجز از پاسخ و پذیرش ایراد، دیدگاه جبر را برگزیده اند. از سوى دیگر در گفتار مفسران و فیلسوفان پرشمارى نیز این موضوعات به گونه اى صحیح تبیین یافته و سخن مخالفان در بوته نقد نهاده شده است. بدین ترتیب پایه هاى دیدگاه اختیار انسان استوار مانده و هرگونه غبار ایراد و اشکال از چهره این دیدگاه برطرف شده است.