سعید ملماسی

کودکان به عنوان سازندگان نسل های بعدی محسوب می گردند و فضاهای شهری نقش ویژه ای در اجتماعی شدن، بالفعل کردن استعدادها و برآورده ساختن نیازهای اجتماعی و فردی کودکان ایفا می کنند. بنابراین، محیط زیست شهری امن و طراحی صحیح فضاهای شهری متناسب با زندگی کودکان در سوق دادن جامعه ی انسانی به سمت جامعه ای سالم و مطلوب از اهمیت زیادی برخوردار است. با این حال، در نظام مدیریت و برنامه ریزی شهری ایران توجه به نیازهای کودکان نادیده انگاشته شده است. در این راستا هدف از پژوهش حاضر، ارائه ی الگوی مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست شهری امن با رویکرد شهر دوستدار کودک در کلان شهر تهران می باشد. بنابراین، روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی–اکتشافی بوده که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک DEMATEL و مدل تحلیل شبکه (ANP) در نرم افزار Super decision استفاده شده است. همچنین جامعه ی آماری پژوهش شامل کارشناس ان و متخصصین مسائل شهری تهران بوده و ب ا اس تفاده از نمون ه گیری دلف ی، حج م نمون ه تع داد 20 نف ر تعیین گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در راستای ارائه ی الگوی مدیریت و برنامه ریزی مناسب در راستای تحقق محیط زیست شهری امن با رویکرد شهر دوستدار کودک در تهران معیار اجتماعی-سیاسی-فرهنگی از بیشترین تأثیرگذاری و معیار برنامه ریزی نهادی و قانونی از بیشترین تأثیرپذیری برخوردار می باشند. بر اساس بردار ویژه ی به دست آمده از مدل تحلیل شبکه ای نیز معیار محیطی–کالبدی با وزن نرمال 205/0 از بیشترین اولویت برخوردار بوده و معیار امنیت با وزن نرمال 199/0 در اولویت دوم قرار دارد. همچنین معیار برنامه ریزی نهادی با وزن 139/0 از کمترین اولویت برخوردار است.

مهم ترین بخشی که باید به آن توجه شود تعیین ظرفیت برد مناطق حفاظت شده می باشد، زیرا این مناطق توانایی پذیرش تعداد بالای گردشگر دارد، بنابراین در صورتی که این مناطق برنامه ریزی دقیق تری انجام نشود تعداد گردشگران از حد ظرفیت برد منطقه بیشتر می شود و منجر به ایجاد ناپایداری و تخریب این مناطق می شود به همین دلیل آگاهی از وضعیت ظرفیت برد منطقه کمک زیادی درکنترل آسیب خواهد نمود. هدف این پژوهش تعیین توان و پهنه بندی ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی در جهت توسعه کاربری گردشگری طبیعت در منطقه حفاظت شده کرخه می باشد، بدین منظور درگام نخست پتانسیل منطقه تعیین شد و جهت محاسبه ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی، پس از شناسایی فشارهای اجتماعی و فرهنگی با استفاده از مدل مفهومی PSR، درصد محدودیت فشارهای اجتماعی و فرهنگی مورد محاسبه قرارگرفتند و با اعمال درصد محدودیت فشارها و اهمیت نسبی با استفاده از مدلANP هریک از آنها پس از درجه بندی لایه ها با استفاده از تکنیک WLC و مدل Builder در نرم افزار Arc GIS10.5رویهم گذاری شدند و پهنه ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی جهت توسعه کاربری گردشگری طبیعت تعیین شد. نتایج حاصل بیانگر این مطلب است که 50 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد بالا ، 33 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد متوسط و17 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد کم است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پهنه ظرفیت برد کم در بخش مرکزی منطقه برخورداراست، درپایان بر مبنای یافته ها پیشنهادهایی به منظور بالا بردن ظرفیت برد منطقه ارائه شده اند.

مهم ترین بخشی که باید به آن توجه شود تعیین ظرفیت برد مناطق حفاظت شده می باشد، زیرا این مناطق توانایی پذیرش تعداد بالای گردشگر دارد، بنابراین در صورتی که این مناطق برنامه ریزی دقیق تری انجام نشود تعداد گردشگران از حد ظرفیت برد منطقه بیشتر می شود و منجر به ایجاد ناپایداری و تخریب این مناطق می شود به همین دلیل آگاهی از وضعیت ظرفیت برد منطقه کمک زیادی درکنترل آسیب خواهد نمود. هدف این پژوهش تعیین توان و پهنه بندی ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی در جهت توسعه کاربری گردشگری طبیعت در منطقه حفاظت شده کرخه می باشد، بدین منظور درگام نخست پتانسیل منطقه تعیین شد و جهت محاسبه ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی، پس از شناسایی فشارهای اجتماعی و فرهنگی با استفاده از مدل مفهومی PSR ، درصد محدودیت فشارهای اجتماعی و فرهنگی مورد محاسبه قرارگرفتند و با اعمال درصد محدودیت فشارها و اهمیت نسبی با استفاده از مدل ANP هریک از آنها پس از درجه بندی لایه ها با استفاده از تکنیک WLC و مدل Builder در نرم افزار Arc GIS 10.5 رویهم گذاری شدند و پهنه ظرفیت برد اجتماعی و فرهنگی جهت توسعه کاربری گردشگری طبیعت تعیین شد. نتایج حاصل بیانگر این مطلب است که 50 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد بالا ، 33 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد متوسط و17 درصد از سطح منطقه دارای ظرفیت برد کم است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پهنه ظرفیت برد کم در بخش مرکزی منطقه برخورداراست، درپایان بر مبنای یافته ها پیشنهادهایی به منظور بالا بردن ظرفیت برد منطقه ارائه شده اند.

منطقه حفاظت شده کرخه به دلیل وجود پتانسیل های طبیعی مورد هدف ارزیابی گردشگری طبیعت قرارگرفت تا با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره مکانی به پهنه بندی قابلیت گردشگری طبیعت در منطقه مورد مطالعه دست یابد. دراین راستا براساس اسناد مختلف کتابخانه ای وبررسی مقالات علمی ،23 شاخص گردآوری شد. دراین مطالعه سعی شد تمام عملیات آماده سازی، مدیریت و تجزیه وتحلیل داده ها واطلاعات در محیط Builder با استفاده از نرم افزار Arc GIS 10.5 وتکنیک فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) مناطق مستعد گردشگری طبیعت ارزیابی و مشخص شدند. برای این منظور ابتدا عوامل مؤثر برفرایند پتانسیل گردشگری طبیعت در منطقه مورد مطالعه تعیین و نقشه های مورد نیاز تهیه شدند. در نهایت با استفاده از تکنیک ترکیب خطی وزنی ( WLC ) نقشه های نهایی پتانسیل منطقه برای توسعه کاربری گردشگری طبیعت ارائه شد. نتایج این پژوهش نشان دادکه 24 درصد از سطح منطقه دارای پتانسیل طبقه مناسب (6287994 مترمربع)،60 درصد از سطح منطقه دارای توان متوسط (16162497 مترمربع) و16 درصد از سطح منطقه دارای توان نامناسب (4400870 مترمربع) برای توسعه کاربری گردشگری طبیعت است. به طور کلی در منطقه مورد مطالعه زون های شمال شرقی و مرکزی توان بیشتری جهت توسعه گردشگری طبیعت نسبت به سایر زون دارند.

پروژه های سد سازی اثرات جدی بر پارامترهای محیط زیستی وارد می نماید. بنابراین ارزیابی ریسک محیط زیستی سد از مهمترین جنبه های مدیریت ریسک محیط زیستی در این پروژه ها می باشد. پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل نوین ارزیابی ریسک محیط زیستی سدها در مرحله ساختمانی انجام شده است. بدین منظور، پس از شناسایی ر ی سک های مح ی ط زیستی و بهره گیری از روش EFMEA ، عدد اولویت ریسک مربوط به هر یک از جنبه های محیط زیستی محاسبه و طبقه بندی شد. سپس جهت ارزیابی و اولویت بندی ریسک های محیط زیستی شناسایی شده از روش VIKOR استفاده گردید. نتایج نشان داد در روش EFMEA و با مقایسه اعداد ریسک محاسبه شده، ریسک آلودگی آب رودخانه بالارود با عدد اولویت ریسک 125 در اولویت اول قرار دارد. در روش VIKOR ریسک های آلودگی آب در شرایط توافق (بالا، متوسط، پایین) با وزن های ( 1.300، 1.000 و 0.700) به عنوان مهمترین ریسک شناسایی شد. در مقاله حاضر، استفاده از روش EFMEA و VIKOR در ارزیابی ریسک محیط زیستی سد مهمترین ریسک ها تعیین شد. مهمترین اقدام اصلاحی پیشنهادی برای کاهش ریسک های محیط زیستی احداث و تکمیل تصفیه خانه فاضلاب برای واحدهای صنعتی می باشد.

امروزه با توجه به رشد روزافزون جمعیت شهرنشین و در پی آن گسترش شتاب زده و لجام گسیخته شهرها، مسائل و مشکلات عدیده ای پیش روی جوامع بشری قرار گرفته است. از این رو، افزایش سطح سکونتگاه های شهری در محدوده شهرستان ساری نیز، بدون توجه به قابلیت ها و محدودیت های اراضی و فرآیند ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری انجام می گیرد که هر روزه موجب نابودی سطح وسیعی از اراضی باارزش می شود. فرآیند ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری، استفاده ممکن انسان از سرزمین برای کاربری توسعه شهری را برآورد می کند. پژوهش حاضر تحقیقی توصیفی و تحلیلی و از نوع کاربردی است و در شهرستان ساری با هدف طراحی و به کارگیری مدلی کل نگر و انعطاف پذیر به منظور ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری با بهره گیری از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) انجام گرفته است که در آن، مهم ترین معیارهای توان اکولوژیک توسعه شهری در قالب ساختاری شبکه ای و با بهره گیری از سامانة اطلاعات جغرافیایی، تحلیل می شوند تا نقشة پهنه بندی محدوده مورد مطالعه براساس توان اکولوژیک توسعه شهری تهیه شود. در نتیجه پژوهش حاضر با به کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در جهت بهینه سازی فرآیند توسعة شهری به منظور جلوگیری از بحران های زیست محیطی، راهکارهای عملی پیشنهاد شد.

منطقه حفاظت شده کرخه در بخش جنوبی با مساحتی حدود 4822 هکتار، این منطقه در اطراف شهرستان شوش و درشمال غربی استان خوزستان واقع شده است. این مطالعه با هدف ارزیابی ظرفیت برد توسعه گردشگری طبیعت در منطقه حفاظت شده کرخه جنوبی انجام شده است. بدین منظور پس از شناسایی فشارهای اکولوژیکی، اجتماعی وفرهنگی عرصه درمقیاس 1:50000 لایه های اطلاعاتی به محیط نرم افزار Arc GIS معرفی شد، نخست به تولید نقشه های معیار ودرجه بندی آنها مبادرت شد، کار وزن دهی به معیار و زیرمعیار فشارهای اکولوژیکی، اجتماعی وفرهنگی با استفاده از مدل تحلیل شبکه (ANP) درمحیط نرم افزار Super Decisions انجام شد و با تلفیق پهنه ظرفیت برد اکولوژیکی وپهنه ظرفیت برد اجتماعی وفرهنگی نقشه پهنه بندی ظرفیت برد توسعه گردشگری طبیعت تهیه شد. نتایج نشان داد که ظرفیت برد فیزیکی با بیشترین میزان درپهنه توان مناسب (2398401 نفردرسال) ودرپهنه توان متوسط (12946532 نفردرسال) وظرفیت برد اجتماعی وفرهنگی با کمترین میزان درپهنه توان مناسب (33534 نفر درسال) ودرپهنه توان متوسط (1136499 نفردرسال) به خود اختصاص داده اند. نقشه نهایی نشان می دهد که 32 درصد (14058785 مترمربع) از منطقه مورد مطالعه دارای ظرفیت برد بالا، 42 درصد (18131157 مترمربع) از منطقه دارای ظرفیت برد متوسط و 26 درصد (11249151 مترمربع) از منطقه دارای ظرفیت برد کم است.