محمدرضا آراستی

ارزیابی فناوری یکی از مؤلفه های اصلی مدیریت فناوری و دربرگیرنده فرآیندی است که بر اساس آن بنگاه ها پس از شناسایی فناوری ها، میزان جذابیت آنها و توانمندی و قابلیت های خود در آن فناوری ها را ارزیابی می کنند. یکی از کاربردهای مهم این مقوله، بکارگیری نتایج ارزیابی فناوری در تدوین راهبرد فناوری و تعیین اولویت های سرمایه گذاری است. مدل هایی که تاکنون در حوزه ارزیابی فناوری توسعه داده شده اند همگی به موضوع ارزیابی یک فناوری خاص در سطح یک بنگاه تمرکز داشته اند. این در حالی است که در بیرون از مرزهای بنگاه و در سطح زنجیره تأمین، معمولاً با مجموعه ای از فناوری های به هم پیوسته روبه رو هستیم که با محصولات/فناوری های درون بنگاه ارتباط داشته و تصمیمات بنگاه را متأثر می کنند. بنابراین تصمیم گیری در مورد توسعه یا بکارگیری یک فناوری جدید در محصولات بنگاه مادر، بدون توجه به جذابیت آن برای تأمین کنندگان و توانمندی ایشان در محقق ساختن این هدف امکان پذیر نخواهد بود. مقاله حاضر در پاسخ به این خلاء نظری به ارائه مدلی پرداخته اند که ارزیابی فناوری را در بنگاه های مادر دارای زنجیره تأمین گسترده (با توجه به نظرات و توانمندی های تأمین کنندگان) امکان پذیر می سازد. در این مقاله از یک رویکرد کیفی به عنوان روش تحقیق استفاده شده است. داده ها از طریق انجام مصاحبه های عمیق اکتشافی با خبرگان (که به صورت هدفمند از صنعت خودروسازی ایران انتخاب شده اند) جمع آوری شده است. داده های جمع آوری شده با استفاده از روش تحلیل تم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و بر اساس یافته های تحقیق اقدام به طراحی مدل شده است. در مرحله بعدی نیز اعتبار مدل طراحی شده با استفاده از روش گروه کانونی مورد تأیید قرار گرفته و نهایتاً در قالب دو فقره تجربه صنعتی مختلف صحه گذاری شده است.

بنگاه ها نمی توانند تمامی منابع راهبردی موردنیاز خود را به تنهایی توسعه دهند؛ در نتیجه برخی از این منابع باید از طریق شبکه های بین سازمانی به دست بیاید. تحقیقات نشان می دهد اکثر مطالعات شبکه بیشتر بر روی پیشایندها و پیامدهای شبکه متمرکزند و کمتر به فرآیندها و توانمندی های مرتبط می پردازند. برخی محققان تلاش های محدودی را برای شناسایی توانمندی های مربوط به روابط کسب وکار انجام داده اند؛ در این زمینه، محققان «توانمندی شبکه سازی» را برای تأکید بر دیدگاه شبکه معرفی کرده اند. با وجود غنای مفهومی و تجربی قابل توجه، نامگذاری های مختلف و تنوع نظری در ادبیات توانمندی شبکه سازی منجر به ابهام مفهومی و عدم اجماع در مورد این مفهوم کلیدی شده است. ما سعی کرده ایم با مرور نظام مند پیشینه مرتبط، این شکاف را پوشش دهیم. مرور نظام مند در این مطالعه مشتمل بر غربال ساختاریافته تحقیقات، کدگذاری آن ها و مقوله بندی مفاهیم مرتبط با توانمندی شبکه سازی است. این تحقیق دو مؤلفه مهم برای توانمندی شبکه سازی را معرفی می کند: توانمندی توسعه شبکه و توانمندی مدیریت شبکه. مروری بر مفهوم سازی توانمندی شبکه سازی نشان می دهد که توسعه شبکه اغلب نادیده گرفته شده و مدیریت شبکه بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است. این مطالعه ضمن طبقه بندی مفاهیم موجود در ادبیات در ذیل هر یک از این دسته ها، تعریف نظری آن ها را نیز ارائه می دهد. در نهایت، ما شکاف های تحقیقاتی مطالعات توانمندی شبکه سازی را شناسایی و پیشنهادهایی را برای جهت دهی به تحقیقات آتی ارائه کرده ایم. کلیدواژه ها : سامانه های محصول پیچیده، بنگاه یکپارچه ساز، دیدگاه شبکه ای، توانمندی شبکه سازی، مرور نظام مند.

مدّعای این مقاله آن است که شکست شبکه های نوآوری می تواند متاثر از نوع دانشی باشد که مبنای فعالیت های نوآورانه در آن شبکه است. اجزا و عناصر مختلفی از شبکه های نوآوری، نظیر پیکربندی جغرافیایی شبکه ها، ساختار، بازیگران کلیدی و نوع روابط اعضاء، تحت تاثیر ویژگی های پایه دانش فعالیت های نوآورانه آن شبکه قرار دارند. مقاله پیش رو ضمن طرح یک بحث مفهومی پیرامون شکست شبکه های نوآوری، رابطه بین پایه دانش و شکست شبکه های نوآوری را از خلال تحلیل داده های تجربی در مورد شبکه های با پایه دانش ترکیبی در صنعت نفت و گاز مورد بررسی و اعتبارسنجی قرار داده است. داده های تجربی این مقاله با استفاده از مورد کاوی چهار شبکه نوآوری در صنعت نفت و گاز ایران بدست آمده است که دوتای آنها موفق بوده و دوتای آنها شکست خورده اند. یافته های این مقاله نشان می دهند که در شبکه های با پایه دانش ترکیبی، هرقدر استفاده از محققان دانشگاهی بیشتر باشد، ساختار شبکه غیرمتمرکزتر باشد، ارتباطات غیر رسمی در شبکه کمتر باشد و مدیریت مخاطرات باز و کنترل نشده تر باشد، احتمال بروز پدیده شکست در شبکه بیشتر است. 

با افزایش پیچیدگی در محصولات و نیز لزوم توسعه و کاربرد فناوری های پیشرفته در آنها، امروزه محصولات، فرآیندها و نیز فناوری های مرتبط با آنها با مشارکت تامین کنندگان و در گستره زنجیره تامین یک بنگاه طرح ریزی، طراحی و ساخته می شوند. عدم توجه بنگاه های مادر به توانمندی های فناورانه زنجیره تامین در زمان تدوین راهبرد فناوری، آنها را در اجرای راهبردهای توسعه محصول و فرآیند دچار مشکلات زیادی می نماید. پژوهش حاضر با هدف طراحی مدلی یکپارچه برای تدوین راهبرد فناوری های محصول در گستره زنجیره تامین یک بنگاه مادر براساس توانمندی های فناورانه تامین ک نندگان و با رویکرد کیفی و در دو مرحله انجام شد. ابتدا پس از مرور ادبیات و بررسی پیشینه پژوهش و نیز مطالعه مستندات بنگاه های خودروسازی، داده های اولیه از طریق انجام مصاحبه های عمیق اکتشافی با گروهی از خبرگان صنعت خودروسازی ایران که بصورت نظری نمونه برداری شده بودند، جمع آوری و سپس با استفاده از روش تحلیل زمینه مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. در ادامه براساس زمینه های شناسایی شده و کشف ارتباطات بین آن ها، یک مدل مفهومی طراحی شد. در مرحله دوم، اعتبار مدل طراحی شده با استفاده از روش گروه کانونی با تعداد دیگری از خبرگان صنعت یادشده مورد تصحیح و تصدیق قرار گرفت. مدل طراحی شده این امکان را برای بنگاه های مادر فراهم می آورد که آنها بتوانند با مشارکت زنجیره تامین و بصورت یکپارچه به تدوین راهبرد فناوری بپردازند.