عادل تمیمی

انقلاب پدیده ای مدرن و نادر است که ساختارهای اساسی جامعه را دگرگون می کند و نقطه عطفی در تاریخ یک کشور محسوب می شود. انقلاب اسلامی ایران نیز یکی از مهم ترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران است که در شکل گیری آن نیروهای اجتماعی و سیاسی متعددی مانند روحانیون، روشنفکران، بازاریان، کارگران، دانشجویان و دیگر اقشار جامعه نقش داشتند که می توان از جامعه مدنی به عنوان یکی از نیروهای مهم و تأثیرگذار در این فرایند یاد کرد. این مقاله به بررسی نقش جامعه مدنی در شکل گیری انقلاب اسلامی و گذار از نظام پهلوی می پردازد و به این پرسش پاسخ می دهد که استراتژی های مبارزاتی مسالمت آمیز جامعه مدنی چه تأثیری بر شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی داشته است؟ با استفاده از چارچوب نظری جین شارپ، فرضیه این پژوهش بر آن است که جامعه مدنی در دوره پهلوی دوم با تسهیل مشارکت عمومی، طراحی استراتژی های مسالمت آمیز، نافرمانی های مدنی، تحریم ها و اعتصابات، زمینه ساز وقوع انقلاب و گذار از نظام استبدادی شد. این پژوهش با روش تاریخی - تحلیلی انجام شده و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، رابطه بین جامعه مدنی و وقوع انقلاب اسلامی را بررسی می کند . یافته های پژوهش حاکی از آن است که جامعه مدنی، با اتخاذ شیوه های هدفمند و بهره گیری از ظرفیت های مبارزات مدنی، نقشی محوری در بسیج عمومی و سازمان دهی اعتراضات علیه نظام پهلوی ایفا نمود. این رویکرد، از طریق کاهش هزینه های مبارزاتی و جلب مشارکت گسترده، به تغییر نظام سیاسی وقت منتهی گردید .