سید محمدصادق رضوی طوسی

با شکل گرفتن نزاع خلافت در فرقه های اسلامی، سنت حدیثی نیز دستخوش تأثراتی از این نزاع گردید. از این رو بررسی و اعتبار سنجی روایاتی که به این موضوع می پردازند حائز اهمیت خاصی است. یکی از روایاتی که به موضوع «خلفا» اشاره دارد، روایت معروف «اللهم ارحم خلفائی» است که به رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت می دهد که ایشان راویان حدیث را به عنوان «خلفا» معرّفی نمودند. در این نوشتار ابتدا با بررسی اسناد حدیث نشان داده شده که رجال آن عمدتاً عامی و ضعیف هستند و برخی از طرق آن بر اثر قلب اسناد، به منابع شیعه راه یافته، و به این جهت مورد توجه علمای شیعه نیز قرار گرفته است. در ادامه به تحلیل محتوای آن پرداخته شده و با بررسی روایات معتبر سنّت امامی، تعارض آن با اصول مذهب شیعه به اثبات می رسد، چه اینکه «خلیفه» عنوانی است که تنها بر ائمه ی معصومین علیهم السلام اطلاق شده است.

احمد بن محمد بن أبی نصر بزنطی از راویان جلیل و پرکار معاصر امام کاظم، امام رضا، و امام جواد علیهم السلام است که نگارش های روایی متعدّدی دارد. از معروفترین آنها کتاب الجامع بوده که مورد اقبال محدّثین و فقها واقع شد، و منبع مهمّی برای نقل روایات به حساب می آمد.خوشبختانه، نقل های زیادی از این کتاب در میان کتب فقها بر جای مانده که می توان بر اساس آن ها دید کامل تری نسبت به محتویات این کتاب داشت. از جمله افرادی که از کتاب الجامع نقل نموده اند، ابن ادریس حلّی است. وی در قسمت انتهایی سرائر که قسمتهایی از کتب قدما را گلچین کرده، بخشی را نیز به نقل منتخباتی از کتاب جامع بزنطی اختصاص داده است. در مورد نقل های قسمت مستطرفات سرائر گفتگو های زیادی شده و شواهد گوناگونی بر عدم دقت ابن ادریس و اشتباهاتی که در برخی نقل های وی در این قسمت رخ داده، اقامه کرده اند. در این نوشتار ضمن آشنایی با بزنطی و کتاب الجامع وی، نقل های ابن ادریس از این کتاب واکاوی شده و با قرائن مختلف نشان داده می شود که در این نقل ها اشتباهی رخ داده و قسمتهای نقل شده نمی تواند از کتاب الجامع بزنطی باشد.