اعظم برغمدی

هدف: هدف از این نوشتار، ارزیابی مدلهای تولید علم دینی به لحاظ روش شناختی بود که از تحلیل مبانی بنیادین تا منطق حاکم بر اخذ روش را در بر می گیرد و گامی اساسی در خروج از مباحث نظری و انتزاعی و حرکت در پیشبرد ادبیات علم دینی به لحاظ عینی و کاربردی است. روش: این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی دو مدل حکمی- اجتهادی و مدل فرهنگستان علوم می پردازد. یافته ها: مدل حکمی- اجتهادی با توجه به فلسفه مضاف تأسیسی و روش شناسی حاکم بر آن، به روش شناسی عامی می رسد که روش انتزاعی کلی نگر است و ارتباطش با مصادیقش، به نحو کلی و جزیی است؛ لذا در مدل پیشنهادی خود، با رویکردی تلفیقی از روشهای تجربی، عقلی، نقلی و اجتهادی استفاده می کند. مدل فرهنگستان علوم نیز با فلسفه تأسیسی شدن، به روش عام حاکم بر علوم دست می یازد که علاوه بر رویکردکل نگرانه، به فرایند تغییر و تکامل سیستم توجه دارد و در مدل پیشنهادی خود، از روشهای عقلی، تجربی، نقلی و اجتهادی بهره می برد. نتیجه گیری: هر دو مدل به دلیل پرداختن به اکثر مؤلفه های روش شناختی، نسبت به سایر مدلهای فلسفی- اجتهادی، گامهای عملیاتی مؤثری در پیشبرد ادبیات علم دینی و خروج از مباحث انتزاعی برداشته اند. رویکرد کاربردی به فلسفه و توجه به فلسفه های مضاف، همچون استفاده از ظرفیت اجتهاد فراتر از روشهای مرسوم و اعتقاد به روش شناسی اسلامی در تولید علم و... از مهم ترین مواضع اشتراک و اختلاف در برخی مبانی معرفت شناختی، همچون چگونگی فلسفه تأسیسی و روش تحقیق تکاملی در فرایند تولید علم دینی، از مهم ترین مواضع اختلاف دو دیدگاه محسوب می شود.

تحلیل و ارزیابی مدل شناختی رویکردهای مختلف علم دینی با بازنمایی دقیق تر مدل های ممکن در تولید علم دینی زمینه ایجاد اجماع و توافق بیشتر میان باورمندان علم دینی را فراهم می کند و گامی عملیاتی در مسیر پیشبرد مباحث علم دینی و خروج از مباحث انتزاعی علم دینی محسوب می شود. ارزیابی مدل شناختی این رویکردها با محوریت سه مؤلفه عام و اصلی ناظر بر تعریف مدل و مبانی نظری و فلسفی، منطق و روش شناسی تولید علم، انسجام و نظام مندی و سازگاری درونی است که ذیل آن مجموعه دیگری از مؤلفه های فرعی ناظر بر مهم ترین مواضع چالش و نزاع در روش شناسی تولید علم دینی قابل استخراج است. در این نوشتار، ضمن اذعان به ضرورت های معرفتی و اخلاقی و فرهنگی علم دینی، به روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی مدل شناختی رویکرد فرهنگستان علوم بر اساس عناصر پیش گفته پرداخته شد. رویکرد فرهنگستان علوم اسلامی به دلیل پرداختن به مؤلفه های عام اصلی و اکثر مؤلفه های فرعی یکی از مدل های ممکن در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی است؛ گرچه تا رسیدن به مدل کارآمد که مورد اجماع اکثریت باورمندان علم دینی باشد نیازمند همگرایی، اصلاح، ارتقاء، و تکمیل است.