ملیحه یعقوب پور

ممیز و غیر ممیز، از واژگان فقهی مهمی است که به خاطر بار تکلیف فقهی، نیازمند بررسی و ارزیابی است؛ زیرا تا ممیز و غیر ممیز معلوم و مشخص نشود، نمی توان بار فقهی ای را که از ممیز و غیر ممیز حاصل می شود، دریافت کرد؛ چرا که فقه به دلیل گستردگی و فروعاتی که دارد، نیازمند تحقیق و تفحص است. مقاله حاضر، به بررسی واژه ممیز در لغت و اصطلاح و در شش دیدگاه از فقهای امامیه و بیان نظر اجمالی علمای اهل سنت و سپس به تبیین واژه غیر ممیز با روش کتابخانه ای می پردازد. شش دیدگاه به طور اجمال عبارت است از: 1. تشخیص آسیب بیشتر و کمتر و نیز تشخیص سودمندتر از سودمند؛ 2. ملاک تشخیص عرف است؛ 3. برخی فقهای معاصر، سخن از ممیز را به طور اجمال در ذیل مباحثی، همچون سلام ممیز بر شخص مصلی، شرایط ذبح و غیره مطرح کرده اند؛ 4. ملاک تشخیص زن و مرد است؛ 5. صغیری که به بلوغ شرعی نرسیده است؛ 6. قدرت تشخیص عورت و غیر عورت را داشته باشد. در بین دیدگاه ها اشکالاتی به دیدگاه اول و دوم گرفته می شود و جواب اشکال نیز داده می شود. در دیدگاه سوم نظر یکی از اهل سنت به صورت مصداقی بیان می شود.

پژوهش حاضر به تفسیر «امت واحده» در آیه 213 سوره بقره  می پردازد که در این باره در میان تفاسیر فریقین، شیعه و اهل سنت، اختلاف نظرهای فراوانی به چشم می خورد. برخی از نظرات تفسیری درباره «امت واحده» ذیل آیه، اختصاص به شیعه و برخی ارتباط به اهل سنت دارد و برخی از نظرات تلفیقی از دیدگاه فریقین است که منظور از امت واحد را به مواردی همچون کفر، هدایت، زندگی ساده، ضلالت و مانند اینها تفسیر کرده اند. در مقاله حاضر هر یک از این نظرات نقد و بررسی خواهد شد. این پژوهش، با استفاده از منابع معتبر کتابخانه ای همچون تفاسیر شیعه و اهل سنت و نیز کتاب های لغت نشان می دهد دیدگاهی که کمتر نقدی به آن وارد است با دلایل، شواهد و مدارک، امت واحد را به امت ضلال متصل به وحی تفسیر می کند.