اکبر فلاحی

به هنگام تأسیس حکومت صفوی سلاح آتشین عاملی مهم و تعیین کننده در جنگ ها بود. صفویان پس از جنگ چالدران به این موضوع آگاهی کامل یافتند و در طول دوره حکومت خویش توجه خاصی به ساخت و کاربرد توپ و تفنگ داشتند. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که صفویان در زمینه ساخت و کاربرد سلاح آتشین به چه پیشرفت هایی رسیدند؟ در این مقاله تلاش خواهد شد تا با استناد به منابع دست اول تاریخی و با رویکرد مطالعه تحلیلی-توصیفی به این پرسش پاسخ داده شود.

دارالفنون اولین کانون آموزش های نوین است که نظام مند و هدفدار به آموزش علوم و فنون جدید نظامی پرداخت. آموزش علمی و عملی به شاگردان مدرسه و نیز افواج و صاحب منصبان نظام، تألیف و ترجمه کتاب در حوزه نظامی، امتحان ها و مشق های منظم و تربیت نسلی از شاگردان در حوزه علوم و فنون جدید نظامی و گسترش آموزش های مربوط به آن، از جمله دستاوردهای ارزشمند این مدرسه به شمار می آید. گفتنی است که اوج موفقیت و تأثیرگذاری دارالفنون مربوط به چند سال نخست پس از تأسیس آن (1268-1276ق) است و پس از آن به تدریج دچار رکود گردید. در این مقاله، سعی بر آن است که روند آموزش علوم و فنون جدید نظامی در دارالفنون عصر ناصری بررسی گردد. چگونگی و روش آموزش، عملکرد معلمان، رشته های آموزشی، شاگردان و تألیف ، ترجمه و چاپ کتاب های نظامی، مهم ترین مباحث بررسی شده در این پژوهش است.

در سال 1295ق و به هنگام سفر دوم ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و بازدید از کشور اتریش، استفاده از دانش و توان مستشاران آن کشور با هدف آموزش قشون ایران و انتقال دانش و فناوری نظامی مورد توجه و در دستور کار دولت مردان قاجار قرار گرفت. با ورود اتریشی ها و شروع به کار آنها، فعالیت ها و کوشش های بسیار و گوناگونی در زمینه آموزش تولید تسلیحات و نیز نگارش و ترجمه کتاب های نظامی به افواج و دانش آموزان مدارس نظامی انجام شد. در این مقاله، سعی بر آن است با تکیه بر منابع دست اول تاریخی همچون کتاب ها، اسناد آرشیوی و روزنامه ها این اقدام ها بررسی و نتایج تشریح گردد.

در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به سال 1272ق، از کشور فرانسه مستشارانی به منظور آموزش قشون و انتقال دانش و فناوری نظامی استخدام شدند. افسران فرانسوی در طی سه سال خدمت، فعالیت هایی در خصوص آموزش و مشق فوج ها و فرماندهان آنها، تعلیم دانش آموزان دارالفنون، ساخت انواع جنگ افزار در قورخانه تهران و نیز نگارش و ترجمه کتاب های نظامی انجام دادند. در این مقاله، تلاش شده است بر اساس منابع دست اول تاریخی همچون کتاب ها، نسخ خطی و چاپ سنگی و روزنامه ها، عملکرد آنها بررسی و نتایج تشریح گردد.