فاطمه افتخاری خراسانی

با گسترش فرایندهای جهانی شدن، افول ایده تمرکزگرایی و کم رنگ شدن نقش دولت-ملت ها در مناسبات بین المللی، نقش دولت محلی و شهرها در سامان بخشی به حکمرانی و پیشبرد دیپلماسی پررنگ شده و عرصه دیپلماسی شهری به منظور تأمین منافع شهر و شهروندان در حوزه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... گسترش یافته است. برهمین اساس توجه به پیشبرد دیپلماسی شهری در ایران در راستای تأمین و تضمین منافع شهری و ملی از طریق رشد و گسترش تبادلات میان فرهنگی و اقتصادی ضرورتی انکارناپذیر است. نظر به موقعیت فرهنگی تاریخی و جغرافیای شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر ایران، پژوهش حاضر شناسایی و طبقه بندی مسائل دیپلماسی شهری در این شهر را با مطالعات اسنادی و روش مصاحبه کیفی با متخصصان حوزه دیپلماسی شهری مورد توجه قرار داد. مطالعه داده ها حکایت از این داشت که شهر مشهد فاقد دیپلماسی خلاق و پیشرو در عرصه تعاملات بین المللی است. برهمین اساس به منظور تدقیق مسائل، با بهره گیری از روش تحلیل مضمون سازماندهی، تنظیم و مقوله بندی داده ها در قالب 15 مضمون اصلی در نسبت با کدهای استخراج شده، صورت گرفت و درنهایت این مضامین در قالب 4 کلان مسئله «اختلال شناختی، معرفتی نسبت به ظرفیت های خود و دیگری»، «حکمرانی تمرکزگرای محافظه کارانه»، «نابسامانی اقتصاد سیاسی شهر» و «محدودیت های بین المللی» طبقه بندی شدند؛ کلان مسائلی که ازجمله عوامل اصلی در عدم شکل گیری برند و تصویر متمایز و ارزش آفرین شهر مشهد هستند و درنهایت منجر به عدم برخورداری از دیپلماسی شهری خلاق و پیشرو می شوند.

تلویزیون به عنوان یکی از مهم ترین درگاه های رسانه ای، روزانه پیام های زیادی به صورت آشکار و پنهان به مخاطب منتقل می کند. در این میان، کودکان یکی از مهم ترین مخاطبین برنامه های تلویزیونی، به خصوص ژانر تبلیغاتی هستند؛ آنان به دلیل فراغت کافی زمان بیشتری را در مقابل تلویزیون می گذارنند و روزانه اطلاعات زیادی از طریق تلویزیون و برنامه های تبلیغی آن به ذهن کودکان که هنوز ظرفیت تحلیلی و انتقادی منسجمی ندارند، وارد می شود و رفتارهای اقتصادی و مصرفی آنان و والدینشان را متأثر می سازد؛ از این رو، مطالعه حاضر درصدد بررسی نشانه شناختی حضور کودکان در تبلیغات تلویزیونی است. این پژوهش با رویکرد کیفی نشانه شناختی به بررسی یازده تبلیغ تلویزیونی که نقش اصلی آن را کودک به عهده داشته، پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد که کودکان در متن این تبلیغات، در موقعیتی منفعلانه و بی قدرت در برابر نیروی قدرتمند تکنولوژی، قرار می گیرند. ماحصل این تقابل میان دو سویه بی قدرت و قدرتمند، انضباط بدن های کودکان، تسلیم و یک دست شدگی آنان به واسطه کنترل و نظم القا شده ازسوی رسانه ها با تأکید به ظرفیت ماورایی محصولات تکنولوژیک است. در این تبلیغات آن چه مشهود است، صورت های تمرین و تربیت کودک برای ورود زود هنگام به دوران بزرگ سالی است؛ به گونه ای که او بیاموزد از ویژگی های کودکی فاصله گرفته و به واسطه قدرت ماورایی تکنولوژی به سوی دنیای بزرگ سالی گام بردارد و به این ترتیب از ناتوانی ها یا شیطنت های زندگی کودکانه که می تواند برای والدین مسأله آفرینی کند، فاصله بگیرد.

شناخت مخاطب - زائرین نوجوان به عنوان یکی از گروه های محوری در مخاطب شناسی برنامه های زیارت، از ملزومات مقدماتی خدمت رسانی صحیح و اثربخش به ایشان و فعال کردن هر چه بیشتر ظرفیت های هویت آفرین و انسجام بخش زیارت است. پژوهش حاضر به طور خاص به مطالعه انگاره های مخاطب - زائرین نوجوان از زیارت در حرم مطهر رضوی پرداخته است؛ به این صورت که با استفاده از روش پدیدارشناسی انگاره و تجربه زیسته زائرین نوجوان دهه هشتادی از زیارت، امام رضا (ع) و زندگی ایشان، حرم مطهر و برنامه های آن، انگاره نسبت به خادمین و تفریح در مشهد موردمطالعه قرار گرفته است. مجموع یافته های حاصل از این پژوهش در وجوه اشتراک و افتراق انگاره مخاطب زائرین نوجوان دهه هشتادی از زیارت را می توان در نسبت با دو مؤلفه کلی «انگاره عاطفه محور از انسان کامل» - بامعرفت حداقلی نسبت به جایگاه امامت و خاصه امام رضا علیه السلام - و «بازتعریف زیارت در چارچوب شخصی» - با فردی و ذوقی شدن مناسک و فاصله گرفتن از انگاره سنتی غالب درگذشته، خلاصه نمود. بر همین اساس تقویت بعد شناختی و معرفتی نسل جدید نوجوانان از امامت و به طور خاص امام رضا علیه السلام با تصویرسازی جامع از شخصیت و سیره حضرت رضا علیه السلام و تقویت زمینه های مشارکت نوجوانان در برگزاری آیین ها و خدمات زیارت از جمله پیشنهاداتی است که می تواند موردتوجه سیاست گذاران حوزه زیارت و نوجوان در آستان قدس رضوی قرار گیرد.