هادی کاظم زاده

تمدن اسلامی بر بنیان های نظری متعددی از قبیل هستی شناختی، انسان شناختی، جامعه شناختی و ارزش شناختی استوار است. یکی از مهم ترین بنیان های نظری این تمدن، بنیان های معرفت شناختی است که ارتباط تنگاتنگی با نوع الگوی تمدنی در جامعه پیدا می کند. ازآنجاکه رسیدن به یک الگوی تمدنی از اهمیت اساسی برخوردار است، فهم و تبیین این بنیان ها نیز دارای اهمیت است. در مقاله حاضر، بر این اساس تلاش شده با الگوی روشی متن و زمینه محوری به تبیین دو بنیان مهم عقل گرایی و شمول گرایی پرداخته شود که در نتیجه درآمدی بر تبیین الگوی تمدنی نوین اسلامی خواهد بود. از آنجاکه انجام این مهم مستلزم مراجعه به متون دینی است. در این مقاله با چنین روشی به تبیین مهم ترین بنیان های نظری معرفت شناختی تمدن نوین اسلامی با تأکید بر کتاب اصول کافی پرداخته شد.کلی دواژه ه ا: مبانی دینی، معرفت شناسی، تمدن سازی، تمدن نوین اسلامی.  

بیانیه گام دوم انقلاب دارای یک روح مفهومی است که در عمق آن می توان لایه های سه گانه حرکت مستمر انقلاب، شکل گیری تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور در دوره انتظار را دریافت. به هم پیوستگی لایه دوم(شکل گیری تمدن نوین) با لایه اول(حرکت مستمر انقلاب) در کنار وابستگی لایه سوم(آمادگی برای ظهور) با دو لایه دیگر، جایگاه مقوله انتظار در این بیانیه را نمایان می سازد. نگاشته حاضر می کوشد با روش تحلیلی به واکاوی جایگاه انتظار در گام دوم انقلاب و پیوند آن با دیگر لایه ها و آسیب شناسی اجمالی آن بپردازد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد؛ انتظار پوینده، که در آن انفعال راه ندارد، منتظر را همواره به پویایی و جلوه گر ساختن شعار اصلی آن یعنی توحید و عدل در بُعد فردی و اجتماعی برمی انگیزاند و منتظر را از باورهای نادرست و آسیب های فکری همانند انتظارِ تحقق جبری ظهور و شکل گیری اعجازی گسترده در دوران همزمان با ظهور باز می دارد.

ایجاد یأس به معنای تزریق ناامیدی، از اهداف مهم دشمن و سم مهلکی است که می تواند جلوی تمام پیشرفت ها را بگیرد. امام خامنه ای در راستای مبارزه با این معضل دیدگاه های راهبردی دارند که برآیند قطعی آنها «عدم جواز ایجاد یأس در جامعه» است. تعمق در این دیدگاه ها و یافتن مبانی فقهی این مسئله، می تواند در مقابله با این خطر انگیزه مضاعف ایجاد کند. ازاین رو پژوهش پیش رو درصدد است مبانی فقهی عدم جواز ایجاد یأس را با روش تحلیل مضمونِ دیدگاه های امام خامنه ای به ویژه در بیانیه گام دوم انقلاب بررسی کند. یافته ها حاکی است ایجاد یأس از منظر ایشان سبب سلطه دشمن، تضعیف نظام، گسترش فساد، ضرر به مسلمین و مساعدت دشمن است که بر اساس تحلیل مضمون، قابل تطبیق با قواعد فقهی «نفی سبیل»، «حفظ کیان اسلام»، «نفی فساد»، «حرمت اعانه بر اثم» و «لاضرر» می باشد، نتیجه اینکه این قواعد، مبانی فقهی برای اثبات عدم جواز ایجاد یأس هستند.

سیاست گذاری های تحدید نسل در سه دهه اخیر موجب کاهش جمعیت و شروع بحران سالمندی در کشور شده است. موضوع این تحقیق تبیین ابعاد فقهی این سیاست گذاری هاست؛ زیرا ابعاد فقهی این موضوع برای برخی از سیاست گذاران روشن نیست و این ابهام ممکن است در تصمیم گیری های کلان مسیری در تعارض با فقه و شریعت پیش روی آنان نهد. بر این اساس، هدف از نگارش این مقاله در گام اول تبیین موضوع تحدید نسل و سپس استخراج حکم شرعی آن با استناد به قواعد فقهی است تا مشکل مذکور مرتفع گردد. برای تبیین موضوع نیاز است تعریف، آثار و پیامدهای تحدید نسل از دیدگاه خبرگان روشن شود، بدین منظور مراجعه به دیدگاه های آیت الله خامنه ای به جهت اشراف سیاسی و اجتماعی به موضوع، گزینه ای مطلوب است؛ بر این اساس مسئله تحقیق این است که تحدید نسل از دیدگاه مقام معظم رهبری چه تعریف، آثار و پیامدهایی داشته و مطابق این تبیین حکم شرعی آن با استناد به قواعد فقهی چیست؟ این پژوهش با روش کیفی تحلیل مضمون انجام شد، یافته ها حاکی است کاهش جمعیت از منظر ایشان سبب تضعیف نظام، ضرر به مسلمین، مساعدت و سلطه دشمن است که بر اساس تحلیل مضمون، قابل تطبیق با قواعد فقهی «نفی سبیل»، «حفظ کیان اسلام»، «حرمت اعانه بر اثم» و «لاضرر» می باشد، نتیجه این تطبیق عدم جواز فقهی سیاست گذاری هایی است که موجب تحدید نسل در کشور می شود.

با توجه به جایگاه ویژه دایرهالمعارف ها در تزریق اطلاعات و آگاهی بخشی به صورت کلی و عمومی در سطح عموم یا حتی پژوهشگران، بررسی و نقد مقاله های تدوین شده در این دایرهالمعارف ها و تعیین میزان اعتبار و صحت مطالب مطرح شده در آن مقاله ها، امری لازم و حتمی است. دایرهالمعارف آمریکانا که قدیمى ترین دائرهالمعارف انگلیسى زبان جهان به شمار مى رود و از اعتبار و شهرت خوبی میان دائرهالمعارف هاى عمومى جهان برخوردار است، از دانشنامه های مرجعی است که در موضوعات متنوع، به قلم بیش از 6500 محقق نگاشته شده است. تصویر ناقص و اشتباهی که از شیعه و امامان شیعه علیهم السلام در این دایرهالمعارف ارائه شده، نویسنده این مقاله را برآن داشت تا در این نوشته، با ابزار کتابخانه ای و با مراجعه و استناد به منابع تاریخی و حدیثی، به نقد و بررسی مقاله «علی» در این دایرهالمعارف دست یازد. کوتاه و مختصر بودن مقاله در مورد مهم ترین شخصیت جهان اسلام پس از پیامبر(ص)، تحلیل های نادرست و یک سونگرانه و نیز برخوردهای متعصبانه ناشی از اطلاعات نادرست و ناقص و ارجاعات محدود در این مقاله، ازجمله نقدها به این مدخل در دایرهالمعارف آمریکانا است که توسط خاورشناس، ویلیام مونتگمری وات به رشته تحریر درآمده است.