رضا کمالی مهاجر

محیط مدرسه به عنوان یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده رفتار افراد می تواند سهم قابل توجهی در ایجاد شادی در افراد درون مدرسه و تسری آن به جامعه داشته باشد و لازم است برای توأم کردن این زمان با شادی بیشتر، این موضوع مورد توجه بیشتری قرار گیرد. با توجه به اهمیت دوره ی ابتدایی در نظام آموزشی، شناسایی نشانگان مرتبط با شادی دانش آموزان ابتدایی ضرورت دارد؛ این پژوهش با هدف شناسایی نشانگان سازنده سازه مدرسه شاد مبتنی بر معناکاوی ادراک دانش آموزان از مدرسه شاد انجام شده است. میدان پژوهش، مدارس ابتدایی شهر تهران است. شرکت کنندگان به روش نمونه گیری ملاکی انتخاب شدند. اشباع داده ها در چهاردهمین مصاحبه بدست آمد. این پژوهش با رویکرد کیفی، روش پدیدارشناسی و طرح توصیفی انجام گردید. داده ها بر اساس مصاحبه نیمه ساختارمند و انشاهای دانش آموزان گردآوری شد. داده ها، مبتنی بر راهبرد هفت مرحله ای کُلایزی تحلیل گردید. به منظور افزایش اتکاپذیری، تأییدپذیری، باورپذیری صحت داده ها، از شیوه های «بازرسی و بازبینی در زمان کُدگذاری»، «بهره گیری از نظرات همکاران پژوهشی و تأیید آن ها»، و «درگیری طولانی مدت» استفاده شد. یافته ها به شناسایی 32 نشانه، هشت زیرمضمون و سه مضمون شامل «مضمون اجرایی-مدیریتی»، «مضمون مربوط به محیط مدرسه»، «مضمون مربوط به عوامل روان شناختی» منجر گردید. مضامین شناسایی شده، به شناخت عمیق و تشخیص دقیق نشانگان مدرسه شاد برای بررسی میدانی مدارس کمک می نماید. براساس نتایج بدست آمده می توان نتیجه گرفت که بین انتظارات دانش آموزان از مدارس شاد با وضعیت موجود، فاصله دوچندانی وجود دارد، لذا بازاندیشی فوری و اقدامات هوشمندانه برای بهسازی محیطی مدارس و حرکت به سمت مدارس شاد، از ضرورتی دوچندان برخوردار است.

این مقاله با هدف سنجش میزان شادکامی مدرسه ای دانش آموزان ابتدایی شهر تهران انجام شد. جامعه آماری را کلیه دانش آموزان ابتدایی منطقه 15 شهر تهران تشکیل دادند که به روش نمونه گیری در دسترس، 410 دانش آموز مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر، آمیخته از نوع همسوسازی همزمان است. گردآوری داده ها با استفاده از پرسشنامه شادکامی مدرسه ای کمالی (1398) و فهرست وارسی محقق ساخته انجام شد. یافته ها نشان داد که در بین شش عامل شادکامی مدرسه ای سه عامل تدریس معلم، دوستان دانش آموز و خود دانش آموز در وضعیت شادکامی نسبتاً رضایت بخشی قرار دارند و سه عامل اجرایی- مدیریتی، فرهنگی و محیطی در وضعیت شادکامی نارضایت بخشی قرار داشته است. مقایسه نتایج همسوسازی نشان داد که در هفت کلاس، نظر دانش آموزان و محقق با یکدیگر مطابقت داشت، در سه کلاس محقق شرایط را بهتر ارزیابی کرده و دانش آموزان شرایط را مناسب ندانستند و در دو کلاس دانش آموزان شرایط را بهتر ارزیابی کرده اند. در مجموع یافته های این پژوهش نشان می دهد که دانش آموزان ابتدایی منطقه 15 از وضعیت شادکامی مدرسه ای نسبتاً متوسطی برخوردارند.  

پژوهش حاضر با هدف ساخت مقیاسی برای سنجش شادکامی مدرسه ای دانش آموزان ابتدایی انجا م شد. بدین منظور مبتنی بر روش پژوهش آمیخته اکتشافی از نوع ساخت ابزار، دو مطالعه به انجام رسید. در مطالعه اول، شرکت کنندگان مبتنی بر نمونه گیری ملاکی، انتخاب شده و مصاحبه فردی با 29 نفر از معلمان و دانش آموزان مدارس شهر تهران انجام شد. برای گردآوری داده ها از مقیاس تک سوالی محقق ساخته و مصاحبه نیمه ساختارمند، و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل کُلایزی استفاده شد. تحلیل داده ها به شناسایی شش مضمون شامل «اجرایی مدیریتی»، «فرهنگی»، «محیطی»، «دوستان»، «تدریس و اخلاق معلم» و «فردی» منجرگردید. در مطالعه دوم و بخش کمّی، از میان دانش آموزان مدارس ابتدایی شهر تهران تعداد 387 نفر از طریق نمونه گیری خوشه ای سه مرحله ای انتخاب شد. ویژگی های فنی ابزار با استفاده از روایی محتوایی، تحلیل گویه ها، روایی سازه و تعیین اعتبار بررسی شد. ضریب روایی محتوایی هر یک از گویه ها بالاتر از مقدار معیار 54/0 و شاخص روایی محتوایی (روایی کلی) ابزار 735/0 به دست آمد. اعتبار مقیاس نیز با استفاده از آلفای کرونباخ و برآورد ضریب همسانی 86/0 تایید گردید. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی به استخراج شش عامل منجرگردید. منحنی ویژگی گویه ها نشان داد که اکثریت گویه ها از وضعیت قابل قبول و بعضاً بسیارخوبی برخوردارند. بطور کلی در مورد کیفیت ابزار می توان گفت از آنجا که در دامنه قابل توجهی از پیوستار توانایی (2- تا 1+)، آگاهی بالایی را فراهم می سازد، از کیفیت مطلوبی برخوردار است. بررسی ویژگی های فنی ابزار نشان داد که می توان از آن به عنوان ابزاری روا و معتبر برای سنجش شادکامی مدرسه ای دانش آموزان ابتدایی استفاده کرد.